Читать онлайн ?? Robinzon Kruzo heyr?tin? jimon iy?n ??y mac?ron бесплатно

Vəsə

Çe İnqiltərə nomdarə ənıvışt Daniel Defo tobə penc sa qılə nıvıştəy muəllife. Mande 300 sor bə nav çəy bə ğələm sə ım ˝Çe Robinzon Kruzo çoçinə macəron˝ romani sıxani dırıstə mənədə dınyo ədəbiyoti tarıxədə mislış ni. Besədoynə kino vaxtonkuş qətə tobə imrujnə bə ım romani səpe Amerikə, Avropa, Asiyə keşvəronədə xəyləki bədii film kəşəşone. Əsər bə sivilə dınyo zıvonon vote bəbe ki, həmməy peqordoniyə bıə. Im tərcumə siyahi XX-nə sasori 20–30-minə soronədə çe kəmmuniston dəvuniyə ˝Lenini milliyə siyasəti˝, ˝Bə rəğ-rişə oqardemonə siyasəti˝ səkıştədə hətta tobə ə vaxti ıştən nıvıştəyış nıbıə, bə çand qılə kamkoə səvetə xəlqon zıvonon hisob həniyən qəncin be. Həmonə zıvononədə qıləyniyən tolışə zıvone. Səvetə dəvləti cəmi 10 sor dəvom kardə milliyə-mədəniyə siyasəti intibahi vaxtədə de Ə. R.Mahmudovi tərcumə,de Z.Əhmədzadə redaktorəti, iyən de İ.Abdullayevi məsuliyəti 1935-nə sori ˝Robinzon Kruzo˝ Bokuədə çapo beşe. Çə vaxtiku 85 sor dəvardə. Bəvədəən, bənəy ısətnə, tolışə zıvoni əlifba çe latınə nıvıştemoni səpe onə bıəbe. Mande ki, ısəti tolışə əlifba çı ə vaxti qıləku qədəy fərğ dodə. Im tojə nəşrədə həmonə hərfə fərğon, əlbəttə, bə nəzər sə bıən. Bə tərcuməvoni nə stili, nəən mətnədə bə çəy səçın kardə sıxanon ğələm dənoə bıəni, ğəyzi 3–4 qılə sıxani. Ki, bo ımrujnə əhandi dərəsey saxt nıbeyro, əvon de co tolışə ekvivalentə sıxanon əvəz kardə bıən. Əve, ım tojə nəşr həm yoliku bə ruk bo həmə əhandon cobeyış mumkun nıbıə qıləy hande bəbe, həmən de tolışə ədəbiyə tərcumə tarıxi, de tolışə zıvoni ıştəni ovci tarıxi ğal bıə bo otıronon qıləy molyətinə baxşəye. Dınyo ədəbiyoti lesıonədə bıə ˝Robinzon Kruzo˝ tolışiədə bo təkrar nəşri hozo kardəsə bə çəmə ğurbinə zıvonəzınə alimon-bə Allahverdi Bayrami iyən bə Rasim Heydərovi doə molyətinə məsləhətonro sepas votedəmon. Romani iminə nəşri bə ərsə beşeyədə zəhmət əkəşə Ə. R.Mahmudovi, Z.Əhmədzadə, İ.Abdullayevi şərəfinə nomon tolışə xəlqi qenə virədə heç vaxt benıbəşe.

Cabbar Əli, otırınə tarıxəvon

Diana Montqomeri, otırınə zıvonəzın.

I fəsil. Çı Robinzoni xıyzon iyən çı ıştə kəykuşon çəy tıle

Çımı dədə mıni çı məhkəmə qıləy davlətmandə koəkə karde fikədəbe. Əmo mı dıyoədə səyohət kardem ve pidə, həmişə vaxt bı barədə fik kardəbim.Çımı dədə çımı ım fiki bəsə dəqıniiyəbe. Ruyi mınış bəştə utoğ hele karde qıləy rıkinə holədəş vote:

– Mı ıştı fiko dəvardəyon zındəm. Tı ıştə kəo tıle pidə, ım qıləy be ağlə koy. Tı çı fikiku bəpe das peqətiy. Əqəm bə çımı sıxanon quş bıdoş çı kəyku bə benton benışoş, bəvədə az bıvotono qıləy çokə dədə bəbem; ne, əqəm bəmı quş nıdoş bənəy tıle bə axməğə fik dəşoş, bəştı sə veyə fəlokəton omeyo xotocəm bıbi!…

Əv dımı sıxan kardeyədə çəy sədo larze-larze hostə-hostə ım sıxanonış əlovə karde:

– Tı ımi bəsə dəqıniyəniniş ki, tı çəmə iqlə təkə avlodiş. Iştə nənə holi bənəzə buə… Əv bəştı cobe dəvom nibəne harde.

Mı, əv sıxan kardeyədə be ixtiyor çəy çəşonku dimisəş emə çəşə ason vindəbim. Əy mınış çanə bıvotoş pidəşe iyən bo cımı səadətiyo kulşiyedəbe. Biçimi qoroşən çəy votə sıxanon bəmış ve təəsir karde. İ kərən həni çı dıyo səyohəti barədə fik nıkardem bə ğəror səy.

Ğəror doe hoson be. Əncəx çə ğərori piyo mande mumkun nıbe. Çan ruji bəpeştə ım çokə ğəror ıştə navkonəni mehkəməti dəmande qin karde. Oxo çəyku hiç əsəri nımande. Dıştə dədə sohbət kardeku dı haftə bəpeştə çı kəyku tıle fik ojnən mıni norohət kardəbe. Oxo bə ğətiyə ğəror oməym. Qıləymi çokə vaxti pəydo karde ıştə nənəm bə itərəf okırniy bəyım vote:

– Çımı həydə sinnım hese, həni bo məhkəmə koəkə beyo cımı vaxt dəvardə. Bəvotemon ki, bə qıləy vəkili katib bim; nabəna zındəm ki, ve vaxt bəy ğolloğ karde nimənə, bə diyəroə məmləkəton tıləninim. Mıku bə dınyo nəve qıləy yolə həvəs hese. Im həvəsi ıştə səo bekarde nimənə. Bə har ğolloğiyən dəşim əy bə sə bekardeyo səbrım nibəbe. Xahiş kardəm çımı dədəku bomono izin bısənən, bıdə bahaştı i kərə dıyoədə səyohət karde təcrubə bıkəm. Bakam ım səyohət hiç bəçımı xoş noməy. Bəvədə bəştə kə obəqardem, çı səyohəti fiki ıştə səo bebəkardem, həni i kərən çı kəyku bə kəno şe fik dəniməşı. Çokiş ıme ki, çımı dədə bı koy rozi bıbu, joqo nıbu bo tıleyo məcbur bəbem.

Çımı nənə çanə bıvotoş rıknəyn be iyən:

– Dıştə dədə əbıə sohbəti bəpeştə tojədən ıştı bı fik dəşe təəccub kardəm-votışe. – Əy ki, tıku çı fikiku qarde tələbış kardəbe. Isət ki, tı ıştənı pidə tələf bıkəy,hejo, bı sahat şe bəneş. Əncəx əy bızın ki, nə mı, nəən ıştı dədə bo səyohət kardeyo ro nibədomon.

Çımı nənə çımı saxanonış bo çımı dədəş qəpyəbe. Mı ımım peşo zınəy. Çımı dədən çımı fiki dəqeş beku ve ğəmqin bəbe bəcımı nənəş votəybən ki:

– Əv ıştə məmləkətədə xoşbaxt əzıni be; əqəm bə səyohət beşo bə dınyo oməkəson sof bədbəxtonədə bənine. Ne, az bımi rozi be nimənə.

Çı əhvolotiku itkə bəpeştə bomono qıləy mınosibə fırsət eqıni Qıləymi dus hesbe. Əv ıştə dədə qəmiyədə bə London şənin iyən oqardəninbe. Dıştə bə ico bə səyohət beşeş iyən qəmiyədə çımı be pul şeş izohış karde. Mınən ıştə dədə-nənəku be izn,-qıləy bexəyrə rujədə – bəştə dusi qəmi penıştim bə London bə ro dəqınim.

II fəsil. Dıyoədə iminə ğəziyə. Bə Gvineya səyohət

Çəmə qəmi çı Ğamberğo hələ beşənıbe ki, bə qıləy şiddətinə voy, bə vahiməynə ləpon dıço be. Mı ıştə umrədə bə dıyo beşənıbim. Bəçəy qoroşən çımı hol dəmande xərob be.

Əmo vo şe-şe şiddət kardəbe har tərəfi barzə ləpon əhotə kardəbin.

Har qıləy tojə omə ləpon əməni ebardeş çəş kardə bedəbe iyən hakənəy qəmi bə dıyo bın nışte təki çiyədə joqo zındəbim ki, həni i kərən bə dim benibəşı. Əqəm səğ mandim, bəkə ıştə dədə toniku oqardəym, ıştə çəmi umrədə həni i kərən bə qəmi penışte, bə dıyo səyohət karde fik dənışeyo həzo kəronım ğəsəmım harde.

Im məəneynə həmən çokə fikon çanə ki, ləpə dəvomış karde mıkuş das nıkəşəy. Əmo vo sokit be-be, ləpon hıte-hıte mınən dəmandim bə dıyo pemujiye. Əmo cəmi ruji dorozi (çunki hələ çı sə bə qıy omeku rəxənıbim). Şanqovəsəy həvoş okarde, ləpə nışte, çı həşi ətrofədə itkən avə nıbe həşi nışte; qıləy sokitə çokə şəv eqıni. Çəy maşkinən joqo dəvarde.

Çı həşi ruşni jiyo sokitə dıyo, ıştə umrədəm nıvində mənzəron əks kardəbe.

Şəvi həmə de şinə hanim dəvordıniy. Çı dıl bəyəndı qınekum hiç əsər-əlomət nımande. Çımı kefən oməbe. Mı hələ zinə şiddətinə iyən be əmonə ləpə ofəyə çı dıyo bı rəy sokitbeş iyən bə joqo çokə mənzərə seş heyron mandəbim. Bı vaxtədə mıni dıştə bə səyohət bekardə dus çımı toniku oməy dasış çımı duşisəş yəy:

– Ha, hələ bıvot binəmom çı zinəni qədə voy bəpeştə ıştəni çoknə hiss kardəş? Mərc bəqətem ki, tı tarsəş. Bəştə qıy bıqət!-votışe.

– Qədə vo? Əcəb qədə vo be. Mı bı cur vahiməynə ləpəm bəştə yodım vardənıbe.

– Ləpə? Ay səfe, joqo zındəş ım ləpəy? Hələ ım komvırəy, ım çiçe ki! ım hiçə koy! Mehkəmə yolə qəmimon bıbu bə joqo ləpon hiç əhmiyyət nibədomon. Duze tı çı dıyo səyohətı vindəni, əmo ojnən tarse məneş ni. Çokiş ıme ki, bışəmon punş1 hozı bıkəmon, ləpə ıştə yodo bekəmon. İ kərə hələ diyəkə bini həvo çoknə çoke.

Şimon punşımon hozı karde, mı iyən peşoməme, bə kef oməym, har şey ıştə yodom bekarde. Həvo sokit be-be dəmandim çı ləpə mıni ebardeku nıtarse. Təhlukəynə vaxtonədə hardə ğəsəmon, doə vəədonım həmə çı yodo beşe.

Çəmə səfə şəşminə ruji bə Yarmuti liman oməymon. Həvo çokbe. Əncəx çı fırtınə bəpeştə əbıə vo bə çəmə dimi tərəf qıneku de suruəti bə roy dəvom karde mane bedəbe. Çı Yarmuti limanədə lobərımon eğande tosə həvo okarde haft-həşt ruj çəş kardeyo məcbur bimon. Bı mıddətədə bə liman veyə qəmiyon oməyn. Əmo anə bə di dənıqıneyo ov ros beyədə (məddə rəmonədə) bə ru əzınimon dəşe. Əncəx vo hələ zusə be. Penc ruj dəvardə nıbe hənişən bərk karde; lobər iyən çı lobəri jiyonımon mehkəm beku matroson bo qıləy təhlukə sə nıdoeyo əmin bin. Əmo çəy maşkinə maştə rəbədəku voy həniyən bərkış karde iyən itkə dənıvarde ki, qıləy vohiməynə tufoni səş doy. Isət vohimə iyən həyəcon çı matroson dimədə hande əbiy. Mı, bə kapitani kəyut çan kərə dəşim-beşim, bə koəkon qıneyo şeyədə çımı toniku dəvardeyədə, de nimə sədo: «tələf bimon, tələf bimon!» voteş məsəme. Çı peyoən çəmə matrosonədə qıləy, navədə bəçəmə nezi əbıə çı qəmi eşe xəbəş doy. Dıqlə co qəmiyonən ıştə lobərışon sındıniyəbe bə dıyo şəbin. Əvoni çiy çəş kardəbe. Ləpə çəvon doronış arıştəbe.

Şəvi nimoni bəjiye, bə jinə ambon diyəkardeyo eşə qıləy matros de qıləy fəlokətinə xəbə bəpe peşe. Dəmande zikkə ye, çı ambo de ovi purbe xəbəş doy. Çı hodisə duz be xəbə zıneyo vığandə qıləy coqılə votışe ki, çı qəmi dılədə tosə ço anqışt ov hese.

Bəvədə kapitan:

– Həmə bə tulunba! Ov bə daşt bəpe şodoə bıbu!-votışe, hıkmış karde.

Tosə ım sıxanon məse çımı dıl bənəy biyə bıriyəbe. Bəmı joqo omedəbe ki, mardəm; berdəm bəpeşto qınim. Matroson mınışon ros karde bə koy koməq kardeşon tələb karde. Co çorəş ni, mınən dəvon bə i co, bə çı tulumba peş beşim dıştə zu dəmandim ovi bekırne. Bı vaxtədə çı vo nadə mande nızıneşon zınə kali qədə boə qəmiyon ıştə lobəronışon peqəte bə dıyo dəro dəqınin. Çəmə toniku dəvardeyədə əvoni xəbədo kardeyo bo top ğande kapitani əmrış doy. Obə topon qullə sədon məsəy çı hiç şeku bə sə dənıqınem qoroş joğom zınəy ki, qəmi vılo be. Bəvay tarsi ıştəku şim. Hiç kəsi bəmış fik nıbe. Bə cımı sə çiç ome bə hiç kəsi nəzə nıbe. Çımı mardeşon qımon karde çəvonədə i kəsi çımı lınqonkuş qəte bə i tərəfış okırniy çımı əvəzədə bə tulumba sə beşe.

Tosə dəlarze nubəsətin bo ovi bekırneyo dəmandim koməq karde. Əmo ov ha dəğəsə ziyod ojnən ziyod bedəbe. Əqəm ləpə bıhıtoən çəmə qəmi eşe oşkore. Bo çəmə xılos beyo hiç itkən umi nıbe. Çı limano bə hiç vırə şe nəzınimon. Kapitani topış doy ğande bə koməq hele kardeədəş dəvom harde.

Oxo, nezədə əbıə qıləy qəmi ıştə lotkəş bə ov eğande, bəçəmə koməq vığandeş curuət karde. Çı lotkə dəqarde yaən ləponədə eşeş diyənıkardəy, əv dıştə zu bəçəmə fərəf omedəbe. Iştə yimoni çı co kəson roxne roədə bə təhlukə şoədə bı odəmon oxonə dərəcədə kulşiyeşon diyənıkardəy, təəssuf ki, bə lodkə penışte zındənıbimon. Çunki əv, bəçəmə qəmi nezi ome zındənıbe. Oxoədə çəmə matroson bəvonkuşon jiyə şodoy; kədəri kulşiyə bəpeştə çı jiyə tıkşon qəte zınəy. Əmə əvonəmon okırniy bəştə qəmi nezimon varde, əmə həmə bəçəy dılə dəşimon. Ponzə dəğə nəbiy ki, çı qəmiyo beşimon, əv de ovi purbe. Çəmə çəşi vədə bə dıyo eşe.

Avər əkəşon dıştə zu lotkə bə kəno rosneyo kulşiyedəbin. Əmə kənoədə qıləy yolə odəmə dası vinde zındəbimon. Həmə tıledəbin, ğıvrəğ bedəbin, əmə bə kəno nez omə vaxtədə bo koməq kardeyo hozı bedəbin.

Əmo əmə bo kənoyo çanə bıvotoş qon omedəbimon. Kali qonə zəhməton bəpeştə bə hışk beşimon, piyodə bə Yarmut şimon. Əyo əmənışon çok ğəbul karde. Çı şəhri əhli əmənışon bəştə kəon dəəvət karde. Taciron iyən çı qəmi soybon əməni tosə London barde bekarde ğədərədə bəmənışon pul qırdə karde bəməşon doy.

III fəsil. Çı Robinzoni əsirəti. Tıleş. Bə Brəzilya səyohət

Mı Londonədə hejo çı sıftə rujiku bə qıləy çokə cəmiyyət eqıne səadəti nayil bim. Bə vaxtonədə ım hol bənəy mı ıştə roy dəqijovniyə cıvonon kam ğısmət əbiy.

Az, nezə vaxtədə çı Afrika sahiliku dəvardə, ısətən əyo bo şeyo hozı əbıə de qıləy qəmiçi oşno bim. Əy çımış xoşış oməbe. Çımı bə səyohət əbıə oruzuş zınə bəpeştə dıştə bardeyo təklifış karde, joğoş vote:

– Im boşməno de hiçi duzbəbe. Şımə dımı bənəy qıləy dusi bə ico bahardeyon. Əqəm dıştə bo mol peqəte imkonon hese, bo ticorətiyo bəvəc omə cəmi mənfəətinə molonədə dıştə peğətən… Gıləy təcrubə bıkən, bakam şımə bəxti varde.

Im qəmiçi qıləy nomusinə duzə odəm beyo çəy təklifım ğəbul karde. Bə ro beşeyədə dıştə bo hıre-həvateyo qıləy sıvıkə boymi peqəte. Vəhşiyə vıronədə bə çokə pul əşı çıl funt sterlinği curə-bə-curə quşovon iyən co çiyonım səy. Im çıl funt sterlinğım bəştə kə məktub nıvışteyədə dıştə ğomon vositə qırdəmkardəbe.Joqo məhlum, əvon çımı dədə iyən çımı nənəşon bı səftənəni təşəbbusiyom bəmı de kamə puli bo koməq kardeyo rozişon kardəbe.

Çımı ım dıminə səfəm vote bəbe ki, cımı cəmi macəronsə lap mıvəffəğiyyətin be. Im mıvəffəğiyyət iyən çı səfə zəmonədə mıni de qəmi koon oşno əkə çımı dus bə kapitani ğarzıxo bim. Bəy, ıştə zınəy bəmı omute, bəmınən bəy quş eğande ləzət dodəbe. Oxonə sıxan ım kərəni səyohət mınış fəğət qəmiçi ne, tacirişən karde. Dıştə peğətə molonım de penc qirvankə ğızılə xokəm dəqeş karde. Bə London oqardeyədə çimi kaməymi bə se sa funt sterlinğim həvate.

De joğoən ıştəni çimi bəpeştə qıləy tacir hisob karde əzınim. Əmo çımı bəxtiku çımı dus kapitan veş dənıkəşəy ki, noxəş qıni marde. Həni dıminə səyohəti dıştə ğıvvə kardənin bim.

Çı Inqiltərəo de həmonə qəmi bə ro beşim. Im səyohət bə qıləy insoni sə ome zınə de qıləy yolə fəlokəti təmom be.

Gıləy çokə maştəyədə həvo hostə-hostə ruşin bedəbe. Bə Kanarya cəzirə tərəf bə ro dəqıniyə çəmə qəmi berdəm de Mavritani (Fas) dıyo ğuldurə qəmi poyəbe (təəğib kardəbe). Əy ıştə qəmi vokıronış okardəbe, bəçəmə dum omedəbe. Çəyku diyərobe umi əmənən ıştə çəmi vokıronımon okarde. Əmo ğulduron əmənışon peştbır karde iyən be şək-şubhə bə çan sahat bəçəmə qəmi rəseş vindeyədə əmənən bə dave dəmandimon hozı be. Bəməku donzə qılə, əmo deşmenonku həjdə qılə top hesbe. Se sahat dəvardənıbe bə çoştə kam mandəbe ki, əvon oməyn bəmə rəsəyn. Əmo bə qəmi bəpe çı peştiku nez bəvoyn səhvışon karde çı çəpə qəmi tərəfo nez oməyn. Əmo çı fırsətikumon isifodə karde, bəvonımon çı həşt topi otəşimon okarde. Çimi nəticəku əvon itkə bəpeş mandin. Əmo bəçəmə okar- də otəşi nav navko top, peşoən tosə dı sa tifanqə otəşışon okarde. Dımiyən çəvon tosə dı sa kəs beşon məhlum be. Çəməniyon çı qəmi kəmiku niyonbe qoroş çı deşmeni otəşiku zərərışon sənıbe.

De joğoən ğulduron nubəsətin bə hıcum, əmənən nubəsətin bo mıdofiə kardeyo hozıbimon. Əmo bı səfnəni hıcumədə de xısusiyə ğırməğon bə çı qəmi kəmi nezi oməyn, tosə şest kəs ğuldur bə dılə purbin. Imon çəmə i sorəynə azuğə dəmandin vılo karde. Əmənən de otəşi, de nizə iyən de dasə bombə çəvon nadə mandimon dı kərə əvonımon bəbiye bekarde. Əmo çəmə qəmi həni bo sinov kardeyo bəvəc nomeş, çəmə se kəs həmronədə marde iyən haft kəsən bə yarə qıne əmənışon bo təslim beyo məcbur karde.

Ğulduron əmənışon bə çı Fasi limanonədə qıləy əsirışon barde. Çımı fəlokəti, dəhşəti çımı fik kardəysə kam be. Çımı cəmi həmronışon bə çı məmləkəti dılə bə mustəbidə sultani sərayışon barde. Əmo mı cıvon, həmonə vaxtədə cald ıştənən məhorətin beykum çı ğulduron qəmi kapitani ıştə tonikuş bənəy ğuliş oqəte. Çımı dədə:-«Ruyi bəbe, tıni kəsi ıştı eqıniyə bəloku roxniyə dılsandi nibədo»,-votə sıxanonış hərf-bə-hərf bə çımı yod dəqıneku tel-teli dəmandim bəme. Fəğət heyhat! Im çımı dəvordıneyədə əbıə əzobon ranqış pərə qıləy soğnəşbe.

Çə dıyo ğulduron qəmiyədə əbıə çımı tojə əğə çı cənob kapitani toniku mandekum ıştə bı səfədə mıni dıştə bə ico bardeş umi kardəbim. Az çəy rə-di Ispanya yaən çı Porteqizi daveyə qəmiyon qıləy tərəfo qətə beyoş iyən bəvədə boştə ozod beyo əmin bim. Əmo cəmi umiyonım bə təy beşe. Çunki çımı əğə ıştə iminə səfədə mınış kəyku noy çı kəy kon vindeş dasparde. Çı səfəo oqardə bəpeştən mınış bə qəmi keşiq əkəş vığande.

Çı rujiku bə yali tıle fik dəqınim. Ğəyzi bımi hiç fikimi nıbe. Əmo tıle ve çətin be. Çımı əsir eqıniyə həmron dılədə i kəsən bıbu inqilis nıbe ki, ıştə ım sırri bəyo okarde ehtibor bıkəm, əyən dıştə bo tıleyo rozi bıkəm. De joqo dı sor dasım çı tıleku siyəy.

Əncəx dı sor dəvardə bəpeştə bomono tıle imkon ofəyəbe. Im joğobe. Çımı əğə həmişə haftədə i yaən dı kərə de qəmi lotkon dıyo kənonədə bo moy qəteyo şedəbe. Həmişə dıştə bə ico mıni iyən çı Ksuri nomədə əbıə ışiə qıləy hırdəni bardəbe. Əmə avər kəşedəbimon çanə zumon hesbe kulşiyedəbimon. Mıni moy qəteyədə mahir vindeku, əv kali kərə əməni hay çəy nomusinə piyəmerdə ğomi nəzarəti yiyo bo moy qəteyo əvğandiy.

I kərə çımı əğə dı kəsış de lotkə nəveyo ğonəğış hele kardəbe. Əv bo həmonə nəveyo hozı kardə veyə azuğəş i ruj navko bə lotkəş doy qırdə karde.

Mı har şem çoknə daspardəşbe, yəqom duz karde. Çəy maşkinə maştə rəbədə bə qıləy təmiz şıştə barkəz dəşim dəmandim ğonəğon çəş karde. Berdəm çımı əğə yali oməy, əy ğonəğon koşon be qoroş ım ruj nomeşon xəbəş doy. Peşoən bəçəmə se kəsi-bəmı, bə Ksuri, bə ərəbi-bo moy qəte şeyo əmrış karde.

– Çımı duson,-votışe-bo şanqonə hardeyo çəmə kəykun, bəçəy qoroşən tosə moy qəte duz bə kə bəvardeyon.

Hoqo həmin iyo çımı tıle həxədə əbıə fikon tojədən dəmande rosbe. Isət əsli qəmi mıku be. Tosə çımı əğə şe bo hozı beyo dəqınim,-əlbətdə ım hozıəti bo moy qəteyo nıbe, bo tıleyobe. Rose bə kom tərəf şe zındənıbim, əmo çı əsirətiku rəxeyo bə har tərəfi bedə bıbu şəninbim.

Çı har şeysə bə nav de ərzoği ehtiyotin be qoroş ərəbi bə sə dəğandeyo:

– Çı əğəku be izn çəy nuni hardeyo ixtiyorımon ni,-votıme.

– Ha, rose,-votışe iyən bə barkəz qıləy yolə şəvədə suxari iyən se qulə ovış varde.

Mı çı əğə çəxırə yeşiqon bəke beş zındəbim. Ərəb bo azuğəyo şeyədə bərəy cəmi şişonım varde, navko bo əğəyo bə işğaf noy təki duzım kardəbe. Ğəyzi bımon qıləy penco həşt qirvankəynə de qıləy mumə poə toğə kələf, təvə, mişor, çəkuşımən peqəte. Sıftədə ımon həmə, xısusən peşoən şəm tumo kardə mum, çanə bıvotoş bəçəmə koyış koməq karde. Bə ərəbi iqlən kələk oməym. Soyə dılə odəm çımı ım hiləşən bovə karde. Çəy nom İsmail be. Əncəx həmə əy Mevla hele əkəyn.

– Mevla, barkəzədə çı əğə silohış hese. Itkə borut, seçmə pəydo bıkoş bevəc nibəbe. Bakam bo pateyo i-dı qılə kiyəmon yəy. Çı əğə qəmiyədə seçmə iyən borut beş zındəm,-votıme.

– Çok bəvardem,-votışe iyən dıləş de seçmə, boruti pur əbıə dıqlə yolə sumkəş varde. Borut həşt qirvankə nim əbiy. Seçmən şəş qirvankə əbiy. Əy qulləşən vardəbe. Imonımon həmə barkəzədə vırəbəvırə karde.

Ğəyzi bimi çı əğə kəyutədə əbıə yeşiqon qıləyədə vaxtədə ziyodə mandə çəxıri təyli kardeyədə qıləy yolə şişədən itkə borut pəydobe.

De joqo bo royo lozim əbıə cəmi ehtiyoton hozı kardə bəpeştə, de moy şiko karde bəhonə çı limano beşimon.

Tilovımon şodoy çanəmon çəşkarde hiçimi qəte nızınəy (çunki moy bə tilov omeyədən zıne-zıne okırnedənıbim). Bə ərəbi:

– Çəmə ko xərobe! Əqəm joqo təylə das bə kə oqardəmon çiçon nibəvoten. Boy itkən bə nığıli bışəmon,-votıme.

Ərəb çımı hiyləku hiç şubhəyşi nıkardəy rozi be iyən vakıronış okarde. Mınən sukani idorə kardeyo beşim. Barkəz i mil şə bəpeştə, mı joqo bızın bo moy qəteyo dorozbəm çəy kəmiku doroz bim, peşoən sukanım bə Ksurim doy bə barkəzi tıki tərəf şim. Bə ərəbi nez oməym çəy duşi piyo bə nav bə şey diyəkarde təki qıləymi hol səy. Çəy miyonom qəte rosım karde bə dıyom şodoy. Çəy bə ov eşe bə dim beşeş i be, çunki bənəy pu be. Əy tosə dınyo bə sə dımı şeş bəştə sıxan doy, əy bə barkəz bekırneyoş lovə karde.Joqoən rə-rə sinov hardəbe ki, çəmə arədə əbıə məsafə bə çəş qıniyə dərəcədə bə kam bedəbe. Vo nıbeku barkazən hostə-hostə şedəbe. Çəy bərəy bəmə rəseş hissım karde, bo kəyut tıləym, tifanqım peqəte bəyım nişon doy:

– Bətı bevəci kardem pidəni, tınən mıni rohət vadə, çok sinov hardəş, dıyoən çoke. Tosə kəno bıvotono sinov harde çiy ni, çokiş ıme ki, bəpeş oqard; bəvədə mı bətı niməqıniyə; əks-təğdirədə i kərəm bə barkzi tərəf sinov bəhoş; qullə duz bəştı sə bəjem. Çunki harçi bedə bıbu mı ozod bem ğət kardə,-votıme.

Əv, bə hışki tərəf peqardəy. Əminim ki, əv çokə sinov əhə be qoroş əziyyət nibəkəşe bə sahil bebəşe.

Həlbəttə mı piyə ərəbi dıştə peqəte cıvoni bə dıyo əzınim şodoy. Əmo bə piy ehtibor karde nəbiy. Əv xəyli diyəro bəbe, ıştə dimım bə Ksuri tərəf qəte, votıme:

– Əqəm dımı duz bıvotoş, tıni qıləy çokə odəm bəkardem; boştə duziyətiyoən bə Məhəmməd peğəmbəri bəpe ğəsəm bəhəy. Əqəm joqo nıbu tıniyən bə dıyo şobədom. Əv sof bə çımı çəşi dılə dəmande diyəkarde sırəy iyən bəmı xain nıbeyo, bə har vırəy dımı şeyoş ğəsəm harde.

– Tosə ərəb çı çəşo qin be vokıronım okarde bə dıyo dıləm ro karde. Əmo toyki darşiye vaxtədə barkəzım bə ğıblə tərəf qordıniy çı sahiliku veyən diyəro nıbe qoroş çı həşi-pemə cihətım qəte. Bə sərinə vo qıne diyə nıkardəy ləpə hiç nıbe. Çanə bıvotoş de qıləy çokə suruəti şeykumon maşkinə ruji sahat seədə, sıftə kərə bıbu sahil çiyəy sadı penco mil bə ğiblə tərəf şimon, Fas iyən çı Mərakəşi hukuməti zəmino çı Afrika davlətmandon vıronku diyəro bemon hisım karde.

Əmo bə nez omə sahilədəmon təmomən odəmon yidəbin. Əmo çı ərəbonku joqo tarsəbim ki, nubəsətin bə çəvon das dənıqıneyo qıləy musaidə voykum istıfodə karde, penc ruj nımandim lobərım şonodoy, bə kəno benışim bə ro dəqınim. Penc ruji bəpeştə çı ğiblə vo dəmande qıne. Mı həni çəmə dumoysə omeku tarsedənıbim, bə kəno nez oməym, çı ru qəvədə əbıə qıləy qədə limanədə bo lobər şodoym ğəror doy. Im ru kom ru beş, çı kom vıro iyən kom tərəfo, çı kom xəlği zəmino omeş dair hiç məhlumatimi bə das nıznəy varde. Sahildə inson vindənıbim. Vindeyən oruzu kardənıbim. Əncəx çımı piyə şe şinə ov be.

Şanqovəsəyni bə ru dəşimon; həvo toyki beyədə bə kəno bebəşemon əvrə bənəvemon çəvrə koy omutemon bə ğəror səy. Həvo toyki bə-nıbəy, çı sahilo joqo dəhşətinə sədon, joqo dəhşətinə zikkon, vəhşiyə həyvonon zuzemon məsəy ki, kam mande ki, çı fəğırə hırdəni dıl bıtəkı. Əy bəmı tosə maştə obe bə kəno benışeyo dəmande lovə karde. Mınən:

Çok, Ksuri çəş bəkamon. Əmo bə rujən əyo çı şir iyən əslanisə həniyən tarsış əbıə bə insonon ros ome ehtımolən hesey,-votıme. Əv sırəy:

– Əmə de tifanqi hıcum bəkamon, əvoni bətılvonemon,-votışe.

Mı çəy ım dıl şoətim vinde, nıpiyəme əv çı kefo bı qıno çı əğəku mandə çəxırədəm bımi i ğədəhım doy. Bə əsliş diyə bıkoş çəy məsləhət beməne nıbe qoroş mı bəçəy votəyım quş eğande. Şanqomon lobər ğande niyo bimon. Niyobe votdəm, çunki i dəğiğən bıbu joqo nıhıtimon. Çı lobər ğandeku dı-se sahat bəpeştə sahilədə muxtəlifə cinsədə əbıə, çanə bıvotoş yolə həyvonımon vinde (bə yoli həyvon mı hiç vırəydəm vindənıbe). Əvon bə sahili nez oməyn bəru dəşin dəmandin de iyəndı ovədə hənək karde.Joqo çidə ki, de joqo ıştə bədənişon piyəbe sərin bıkən. Bı vaxtədə əvon joqo zik-zik kardəbin ki, mı hiç ıştə umrədəm joqo sədonım məsənıbe.

Ksuri çanə bıvotoş tarsəbe. Əqəm rosiş bıvotım azən bə dardədəbim. Çı vahiməynə həyvonon qıləy bəçəmə barkəzi tərəf sinov hardeş vindeyədə həniyən ve tarsəymon. Əmə əy vinde nəznimon, əmo ovədə vıniyə fışşəş doy qur-qur kardekuş çanə bıvotoş vahiməynə yolə həyvon beyş təxminimon kardəbe. Bəbolə Ksuri əvış qıləy yolə əslan zınəbe (bakamənhejo əslanbu) bəmış vote:

– Lobəri peğətəmon çığıno bışəmon!

– Ne Ksuri,-votıme,-lobəri peməğətəmon kəşon təmomən okəmon həniyən bə dıyo bışəmon, bəvədə əyo ome nibənen.

Im sıxanonım hələ oroxniyə nıbe ki, noməhlumə həyvoni bə bərkəz rəse i hiyə dorozi mandeş vindıme. Bəştə qıy qətdəm ki, ıştənım itkə qin kardəbe. Əncəx ha çoko bıbu ojnən bə kəyut dəşim çoknə ki, tifanqım peqəte otəşım doy. Həyvon bəpeş oqardəy bə sahili tərəf sinovış harde. Çı tifanqi sədoku sahilədə ros əbıə vəhşiyə sədon bə sə dəğande mumkun ni. Joqo çidə ki, çımrəy həyvonon ıştə umrədə tifanqə sədoşon məsəni. Iyo şanqone bə hışk beşeyo fik kardeyən joqo lozim ni. Bə ruj beşe curuət karde mumkun bəbebu? Imi əmə ıştənən zındənıbimon. Bə vəhşiyə insonon das dəqıne, pələnq iyən bə şiri pəncə dəşe kamə tars nıbe.

Əmo çoknə bedə-bıbu iyo yaən co vırədə çəmə bə sahil beşemon lozime, çunki i tılə şinə ovımon mandənıbe. Ksuri, əqəm əy va bıdom çı tənıskə tərəfo sinov bakarde bə kəno bebəşe ov pəydo bəkarde, votışe. Mı ojnən əncəx əy şe piyeş xəbə seyədə, bəçımı qoroş ıştə əbədiyə sədağəti nişoədə qıləy cəvobış doy:

– Əqəm əyo vəhşiyə inson bıbu mıni baharden, əmo tı səlomət bəmandeş.

– Isət ki joğoy, Ksuri,-votıme,-bəvədə dıkəsən bışəmon, əqəm bə vəhşiyə insonon ros boəmon əvoni bəkıştemon, bəvədə nə tıni baharden, nəən mıni!

Mı bəyım suxari de çəxrim doy. Peşoən ıştə barkəzım çı fəhləkə jiyo nımandə qıləy dərəcədə bə sahili nezım barde, dıştənımon dıqlə tifanq iyən dıqlə ovə quləmon peqəte ıştənımon bə ov şodoy. Bə sahil bə tənıskə tərəf dəmandimon sinov harde.

Mı çı ru jinə tərəfo çı vəhşiyon de lotkon hıcum kardekuşon tarsəym, çı sahiliku diyəro be, ıştə barkəzi çı çəşo qin nıkardem pidəbe. Əmo Ksuri qıləy nezə vırədə çı sahiliku i mili məsafədə ovə vırəş pəydo kardeku ovə qulonış peqəte əyo şe berdəm çəy dasədə ovə ğabon bəçımı tərəf tıleş vindıme. Çəy vəhşiyon səmandəbun? Çı vəhşiyə həyvononku tarsəbu? Bo mudafiə kardeyo tıləym. Nez omeyədə, çəy duşiku çı şey ehaştə bem vinde. Məhlum be ki, bəçəmə həvuşon əmandə qıləy həyvonış kıştəbe. Əncəx ım çəmə həvuşon ranqədə nıbe, lınqonışən ve dıroz be. Çı joqo qıləy mıvəffəğiyyətku əmə ha dıkəsonən şo bimon. Çı jə həyvoni qujdən çanə bıvotoş ləzətin beşe. Əmo sof bəçəmə ve şo be səbəb çı Ksuri şinə ov pəydo kardeş be.

Gulonımon pur karde, çı həvuşi qujdədən qıləymoni ğonəğlığ duz karde. Peşoən iyo çı hiç qılə insoni əsər-əloməti nıvindımone bo şeyo hozıbimon.

Çı ru qəviku beşə bəpeştən, çan kərəyi bo şinə oviyo bə hışk beşimon. İ kərə maştə rəbədə çı qıləy yolə barzə vıni navədə ıştəni muhafizə kardeyo lobərımon eğande, çı ovi rosbe çəş kardəbimon. Berdəm çəşonış çımısə fiz əvində Ksuri dəmande hosə-hosə joqo vote:

Diyəbıkən, bı təpədə qıləy çoknə yolə həyvone hıtə. Əv, ısət, bərk hıtə. Çanə ki, əv pebəni çığıno şe lozime.

Mı bəçəy nişon doə tərəf diyəkardeyədə həğiğətdən qıləymi dəhşətinə həyvon vinde. Əv, çanə bıvotoş qıləy yolə sırribe. Iştənən bə sahili nezi əbıə çı qıləy təpə soğonədə hıtəbe.

– Guş eğand Ksuri,-votıme, bə kəno beşi iyən əy şiko bıkə.

Əv tarsəy:

– Mı əy bıkıştım? Əv ki mıni bəjiye-bəjiye ebəbarde.

Mı həni hiç sıxani nıvotəy bəy sədo nıkardem dasparde; peşoən ıştə tifanqonımon həməm peqəte (se qıləy tifanqımon hesbe). Lap bə yolə qıləy lulə çı qullə əvəzədə dı poə sılf lozim əbıə ğədərədə seçmə iyən borutım ekarde. Əmo bə dıminə yolə qullə, bə seminən penc qılə qədə qullonım noy. De iminə vəhşiyə həyvonım bə nişon qəte ğandıme. Mı çəy səm bə nışon qətəbe, əmo əv, dıştə pencəş ıştə çonəş edoəbe, joqo qıləy holədə hıtəbe ki, qullə çəy zınosə bəpe qıne çəy astəş arışte. Dıştə sədoyi bə sahat pebe, ojnən bəzəmin qıni; peşo ojnən pebe dəmande tıle.

Əv, ıştə umrədəm nıməsə de qıləy sədo dəmande burrə doy bə sahili dorozi tıle. Bəçəy sə jem nızneyku itkə bevəc bim. I dəğə dənıvarde de dıminə tifanqi bə tılə həyvonim otəş doy. Bı səfə ıştə piyə vırəkum jəbe. Əy, hiç sədoy nıkardəy bə zəmin qıni dəmande con doy. Bımədə Ksuri bə curuət oməy, bə sahil beşeyo iznış piyəy.

– Çok, bışi,-votıme. Bə ov eqıni; i dasədəş tifanq qətəbe, de i dasi bə sahili tərəf sinovış harde. Bə zəmin doroz əbıə həyvoni rəsəy tifanqi luləş bə çəy quşış dəğande iyən ğandışe çəy nəfəsış bıriy.

Bə joqo qıləy həyvoni ğələbə karde həlbəttə qıləy çokə ko be. Əmo çəy qujd hardənin nıbe qoroş çı se atım boruti bə hədər şeyo həyf-doğ kəşedəbimon. Əmo Ksuri çoknə bedə-bıbu çəyku istifodə kardeş pidəbe. Bə barkəz oqardə bəpeştə mıkuş təvə piyəy.

– Bo çiçiyoy?-xəbəm səy.

– Çı həyvoni səy obıriyəninim,-votışe. Əmo çəy səş bıre nızınəy çəy pəncəş varde. Im çı qıləy yolə şiri lınq be. Pəncəm vindeyədə, çəy pus bakam bəvəc ome fikım karde. Mı əy çı kom tərəfo pus kardeş, zındənıbim. Ksuri çımısə zirək beşe. Əmo az bəy har curi koməq əti kardəbim. I ruj bədırısi kulşiyəymon. Oxoədə pusımon karde vardımone çı kəyuti bonisəmon peğande. Əv, dı ruj çı həşi yiyo mande təmiz hışk bə bəpeştə vardıme çı noli əvəzədə ıştə hıtəvırədəm oğande.

Çı anə mandə bəpeştə, əmə da-donzə ruj bə cənubi tərəf şimon. Çəmə azuğə ruj-bə-ruj oşkorə bəkam beyo dəmandimon ğənoət karde. Əmo bə kəno əncəx çəmə şinə ov orəxeyədə beşedəbimon. Mı bə Avropa qəmiyon de ros ome umi Ğambii, Seneğal, Havzə vıni yaən çı har qıləy co ru ətrofədə əbıə bə qıləy mandə vırə şe cəzirə pəydo karde, yaən zənciyon (siyo ğulon) dasədə tələf bəninbim. Co çorəş ni. Mı zındəbim ki, cəmi Avropa qəmiyon bə har tərəfi bışunən, bə Gviney sahilon, bə Brazilya yaən bə Miyonə Hindiston ojnən çı Havzə vıni toniku dəvardəninin. Iqlə sıxan-ya bo Avropa qəmiyon pəydo karde, yaən bo tələf beyom sıxan doəbe.

Bəpe votəy təki da rujən bə sahili dorozi bəştə romon dəvom karde. Oxoədə mı bo insonon nıjiyə vıron de inson jiyə vıron əvəz beş hissım karde. Dı-se vırədə sahilədə odəmımon vinde. Əvon həmə siyo bədəninə quciliyə odəmon bin. I kərə bə hışk beşe çəvon toniku şem piyəy. Əmo çımı ağılmandə məsləhət əkəm Ksuri bimi rozi nıbe.

– Niyəpiyəşe,-votışe.

Əmo mı ha çoknə bedə-bıbu de vəhşiyon bo sıxan kardeyo qəmim bə kəno nez barde. Əvon çımı fiki bə sə dəqınin. Əvon be siloh bin. Əmo çı qıləy dasədə doroz, nozıkə ləvoy hesbe; Ksuri çı ləvo (mizrağ) nizə beş iyən çı siyo ğulon dəy çanə diyəro bıbu çok yeşon qəpış yəy. Bəçəy qoroşən mı qəmim bəpeş roməy əncəx de işoron dəmandim qəp je, sıftə kərədə çəmə vəşyən beku əvonım bə sə dəğande. Əvon bə sə dəqınin. Bəmə cəvob doe işorədə bəməno xorək vardeyo çəmə qəmi oqəteyo məhlumatışon doy. Tosə çımı vokıri nışande çəvonədə dı kəs bə vırəy tıləyn. Nim sahaf dəvardənıbe ki, çı qıləy duşisə dı yolə poə hışk kardə qujd, çə qılə kulisə qıləy quşə oqardəyn. Im yəğin ki, təxıl bənine. Peşo məhlum be ki, bəvıronədə bə təxıli əmandə qıləy şey. Əmə ımoni de qıləy yolə roziyəti bo ğəbul kardeyo hozı bimon.

Əmo doə baxşişi çoknə bəbe se? Çı vəhşiyonku tarse qoroş bə sahil beşeyo curuət kardənıbimon. Əvonən çəməku kam tarsedənıbin. Oxo, əvon çı çətinətiku bo har dı tərəfiyo qıləy nıtarsə beşə roşon pəydə karde. Dılədəş qujd iyən hardınə şe əbıə quşəşon sahilədəşon noy, diyəro okıriyəyn. De joqo bəmə qujdə poon de quşon bə barkəz vardeyo imkonışon doy. Peşo ojnən bəştə navkonəni vırə oməyn.

Əmə de işorə çəvonkumon roziyəti karde. Tojədən bə ro dəqıneyo hozı beyədə, bəvon qıləy yolə çoki karde fırsətımon pəydo karde. Hələ çı sahiliku co bənıbimon ki, berdəm çı bando çanə bıvotoş dıqlə yolə vəhşiyə həyvon duz bə dıyo tərəf tıleşon vindımone. Çəvonədə qıləy bə iqlə tərəf tıledəbe. Sahilədə əbıə odəmonən bənəy tarsi iyəndı eqəte-eqəte tıledəbin; jenon həniyən ve tarsəyn. Əncəx nizəynə odəm ıştə vıro lıvedənıbe. Əmo həyvonon bə hiç kəsi diyənıkardəy duz oməyn ıştənışon bə dıyo şodoy. Joqo bızın ki, çəvon cəmi məğsədışon dənışteybən. Berdəm çəvonədə qıləy lozimbə dərəcədə bə barkəzi nez oməy. Mı qıləy joqo hol hiç çəş kardənıbim. Bə sahat çı tifanqi qıləymi pur karde, ə dıqlon pur kardeyən bə Ksurim dasparde dəmandim deşmeni çəş karde. Tosə çəy bə tifanqə mənzıl rəse mı çəxməxım dəkırniy, qullə sof bə çəy sə qıni. Əv bə sahat bə ov eşe, tojədən bə ovi dim beşe tase-tase bə sahili tərəf dəmande sinov harde. Məhlum be qoroş əv de maqi bə canq be. Çəy yarəo şə xun iyən ha bə ov eşeyədə bə çəy ləvə şə oviku nəfəsış bıriyəbe, tosə kənoş nızınəy sinov harde tasəy.

Çı tifanqi sədo əməs, çəy otəşi əvində vəhşiyon tarsi iyən çəvon təəccubi vote mumkun ni. Bəvay tarsi joqo bə zəmin doroz bəbin ki, joqo bızın mardəbin. Çı həyvoni eşe iyən çımə bo nez omeyo işorə karde vindeyədə bə curuət oməyn ,bo mardə həyvoni bevardeyo bə ov dəşin. Mı fik nıkardəy çı həyvoni kom vırədə eşeş təəyin karde zındənıbim. Çunki çəy tasə vırə dırıs xun be. De yolə muşkuləti həyvonım pəydo karde de jiyəm dəbase. Çı jiyə tıkım bo vəhşiyono şodoy. Əvonən okırnişone bəbiyeşon bekırniy. Im həyvon, nadırə cinsin, çanə bıvotoş mahbub xol-xolin, qıləy yolə pələnq be. Çı cəmdəki ətrofədə əmandə vəhşiyon de heyrəti əştə dason bə osmoni tərəf ros kardəbin. Əvon, ə həyvonım de çiçi je bəştə ağl dəvızıqıne zındənıbin.

Çımı tifanqi sədoku tarsə ə iqlə həyvon bəkəno beşe, bə bandi tərəf tıləy. Çı jəbə həyvoni qujdi zənciyon harde piyeşon fameyədə, bəsə dəqınim, əy bəvon bıbaxşım çok bəbe. Həyvoni əvon boştəno peqəteyo işorəm karde. Əvon tosə ımi bəsə dəqıne ve rozi bin iyən vaxti qin nıkardeyo bə ko dəqınin. Çəvon çəxuşon nıbe. Əmo tijə təvə iyən de tık tijə çuon çı pələnqi pusışon joqo cald iyən rəy evate ki, əmə de çəxu joqo rə nəzınimon karde. Əvon bəmışon qujd təklif karde. Mı de işorə, əvım bəvon baxşə, əmo çəy pusi piyeyım əvonım de işorə bə sə dəkande. Əvon sof de yolə həvəsi rozi bin, ğəyzi bımi bomonışon çı navkonənisən ve azukəşon varde. Mınən çəvon çiç beşon nızıne-nızıne ğəbulım karde. Peşo ovımən piyəy. Çı ovə ğabonədəm qıləy peqəte səbəjiyem karde. Dımiyən çəmə ovi orəxe iyən bə şinə ovi ehtiyocımon be əvonım bə sə dəğande. Bəvədə əvon ıştə zıvonədə şeyşoni vote iyən çəvon miyono dıqlə jen co be bo oviyo şin. Itkə dəvardənıbe ki, çı qıliyo tumo kardə əbıə qıləy yolə ğabi bə puri şinə ovışon varde sahilədə bə zəminışon noy (jəqo məhlum, əvon ım qıliyə ğabon həşiyədə patdən). Mı Ksuri de ovə qulonım bə kəno bo oviyom vığande. Əyən ğabonış de şinə ovi purış karde vardışe.

De joqoən harde, ov iyən bəmə məhlum hardınə kavunku ehtiyotımon qəte, çı ğonəğəpiyə zənciyonku co bimon; həni i kərən bə kəno benışəy yonzə ruj de navkonəni istikaməti romon karde. Oxo ponzə mil məsafədə çəmə nadə dıyoədə doroz əbıə qıləy nozıkə zəminım vinde. Həvo sokit be, bo vıni rəqardeyo ıştə rom bə ojə dıyo qordıniy. Bəvədə əmə deçəy orəxi dimbədim omeyədə çı sahiliku şəş mil bə diyəro, çı Bəhr-muhiti tərəfo oşkorə çiyə qıləy co zəminım vinde. Im çı dorozə vırə Havzə vıni beş diyəroədə əbıə zəmini bı nomədə qıləy cəzirə beş zınəme. Əmo cəzirə ve diyəro be, çiç bıkəm zındənıbim. Bəçəy tərəf şe curuət kardənıbim. Berdəm çı Ksuri zik-zikım məsəy:

– Cənab, cənab, vokır! Gəmi!

Fəğırə hırdən ım qəmiş mutlək ıştə əkə qəmiyonədə qıləy əməni təəğib kardeyo vığande, qımon kardəbe, bərk tarsedəbe. Əncəx mı çı ərəbonku kom dərəcədə diyərobemon zıneku çəvonku nıtarsə qıləy holədə bem bəyım vote. Tosə çı kəyuto beşe de qəmi vinde bə ico çəy qıləy çı Portoqizi beşən təəyinım karde. «Məqəviji əsirə qəmiy. Bə isə bə Gviney sahil bo zənciyo şedə»,-votıme bə fik şim. Əncəx de dığğəti diyəkardə bəpeştə çəy bə co vırə şeş iyən bəkəno nez şe fikədə nıbeş vindıme. Bəvədə mı cəmi vokıronım okarde bə ojə dıyo tərəf əşıə qəmiyədə əbıə odəmon nəzə bəştə cəlb kardeyo ıştə dasiku oməy dəmandim karde.

Əmo itkə bəpeştə bə sə dəqınim ki, de qıləy yolə suruəti bışəmonən, ojnən çəmə işoron vinde zınə bə qıləy məsafə rəsə nibənemon. Gəmi çəmə toniku dəvardə əmənış vinde zınəni umi kardə vaxtədə əvon əmənışon de durbeni vositə vindəşonebən, Peşo əvon mınışon bə sə dəğande ki, çəmə qəmişon çı Avropa qıləy eşə qəmişon hisob kardə. Bəvon rəseyo ıştə vokıronışon ekırniy; se sahat dənıvardəy əmə bəvon rəsəymon.

Əvon bəmı de portiqizə zıvoni, de Ispaniya zıvoni iyən de fırənqi zıvoni sıxanişon vote. Əmo mı bıçımon hiç qıləy bəsə dənıqınim. Oxoədə i kəs şotlandiyəvıjə matrosi dımış inqilisi zıvonədəş sıxan karde. Bəvədə mı inqilisbem iyən mıni əsir əqətə ərəbonku tılem bəy vote. Çı sıxanon bəpeştə əvon mıni iyən çımı həmroşon de yolə hurməti ğəbul karde çəmə ərzağ iyən boon barkəzışon bə qəmi səy.

Çımı eqıniyə ə beumiyə, çı qonə holiku roxniyə tojədən bə ozodiyyət beşə mıku ofəyə əbıə ə şodkoməfi har kəsi bəne bə sə dəqıne. Mı bə sahat boştə rəxe qoroş ıştə cəmi hesı-nim bə kapitani baxşeyo təklifım karde. Əmo kapitan de alicənabə sifəti mıku hiçi nıseşe, tosə bə Brəzilya rəse çımı şeyon həmə bəmb oqorodoneş vote:

– Brazilya şımə məmləkətiku çanə bıvotoş diyəroy. Əqəm şımə şeyon bısənom bə vəşiyəni bəmardeyon, bəvədə şıməni roxnem çı foydə bədo? Ne, ne sinior mı şıməni tosə Brazilya be pul bardəninim. Əmo şımə şeyon tosə şımə bəştə məhol şıməni jiyovne bəne.

IV fəsil. Robinzon bə Brazilya şedə. Nubəsətin bə dıyo beşedə iyən bə fəlokət eqınedə

Kapitan əncəx de sıxani nıbe, koədən bə qıləy ulviyə dıli molikbe. Əv, çı matrosənədə hiç kəs bəy nıqıne qoroş çəy şeyonış bə səlikə dəkande, qıləyşi çokə siyahi qəte əvonış həmə bə qıləy ço utoğış doy qırdə karde. Tosə bə Brazilya rəse çoknə hesbe jəqoən şeyon siyahiş bəmı doy. Bəçəmə barkəzi məsələ omeyədə, kapitan de məmnuniyyəti bəy mıştəri beşeş izoh karde iyən xahişış karde ki, bə çan həvate piyem bıvotım. Mınənvotıme ki:

– Iştə çəmi rəftoronədə anə aliçənabətiyon nişon doy ki, ısət bə hıre-havate qəpdəşeyədə de hiç çuri az bəştə moli ğeymət nimənə vote. Imi mı bəşmə ehdə şododəm.

Bəvədə əv, bəmı de qıləy nıvıştə iltizomnomə həşto piastr2 doe zıneş iyən Brazilyadə qıləy co mıştəri əqəm həniyən ve bıdo əv həmonə mığdori doeş ğeyd kardəbe.

Tosə Brazilya çəmə səfə çanə bıvotoş çok dəvarde. Çı vistı dı ruj səfəkəşəti bəpeştə bə «Muğəddəson» liman dəşimon.

De joqoən bı səftədən çı fəlokəto rəxəymon. Çı qıləy insoni bə qonə koy eqıne çəyku beşe təki çımı qıləyən kom mandəbe. Əvən, çimi bəpeştə ıştə kardə kon təəyin kardəbim.

Çı Porteqizə qəmi kapitani bəmı kardə çoki hiç vaxti çı yodo benibəkardem. Gəmiyə kirəş mıku nısəy iyən çımı şeyonışən təmom-kəmol bəmış oqordıniy. Ilovə bo şiri pusiyo çıl, bo pələnqə pusiyoən vist piastrış doy iyən ıştə cəmi izofə, bo həvateyo dasdoə, çə cumlədə i yeşik çəxır, dı tifanq, çı şəm tumo kardə mumi i hissəşən hıriy. Iqlə sıxan ıştə molon veyə hissə həvatə bəpeştə bə Braziilya sahil beşeyədə çımı cifədə dı sa vist piastrım hesbe.

Tosə bə Brazilya ome çımı dusə kapitani mınış bənəy ıştə bəştə qıləy solimə təmizə dusi kəş barde. Im odəm de lenəşəkə kaşfe məşğul əbıə qıləy fabriki soyb be. Mı çəy kədə lozim əbıə ğədərədə mandim. Bıçimi qoroşən de şəkə isfehsolotiyən oşno bim. Iyo əbıon bə rəy davlətmand iyən çok ziyeşon vindıme. Brazilyadə mande iyən debı koy məşğul bem ğət karde. De dasədəm əbıə puli i ğəfəə vırəm icorə karde, çı Londono vardə puionımən hisob karde omə kaştor iyən ıştə mol-əmloki plani dəmandim duz karde.

Əslış inqilis əbıə, Uelsi familyədə qıləy lizbonıjə porteqizə hamsuəm hesbe. De təxmini əvən çımı holədə be. Çəmə de iyəndı əloğəmon ve çok be. Əməni dı kəsiyən əqordınə pul ve kambe. İminə dı sorımon ve de çətini dəvordbniy. Əmo ıştə kaştoronımon ovərzıniy ğəzənc karde-karde anə davlətımon qırdə karde ki, seminə sori ıştə zəmini i poədəmon taməku kaşte, yolə poəyşən bo omə sori lenəşəkə kaşteyomon oqəte. Brazilyadə de təxmini ço sor jiyəym hostə-hostə ıştə konım bə nav doy; nə inki iqlə çıvrəy zıvonım omute, hətto bə dıyo limani nezi əbıə de San-Salvadori tacironən qıləy yolə dusiyəti əloğəm base.

Dıştə hamsuon de San-Salvadori taciron vindeyədə ve vaxt bə Gvina sahil kardə dı səfəm həxədə, de əyo əbıə zənciyon kardə hosonə hıre-havatiku, mırə, çəxu, ğəyçi, təvə iyən bə joqo şeyon ğızılə xokə, fili astə sem votdəbim.

Əvon bəmı de yolə dığğəti quşışon eğande. Ruji çəmə qıləy çokə ğonəğlığımone hesbe: çımı oşnoə tacironədə çan kəsi çımı toniku oməbin. Mı ojnən bə həmonə movzu dair qıləy şinə sohbətım okarde. Çə ruji maşkinə çəvonədə se kəs maştə rəbədə çımı toniku oməyn, votışone ki: ıştı çəmi sıxanonımon ətrofin fikımon karde de qıləy niyonəkiliyə təklifi ıştı toniku ome ğərorımon doə.

Çəvon votə təklifi bə hiç kəsi nıvote ıştə arədə niyon oqəteyo əvon mıkuşon sıxan səy, lovəşon karde:

– Əmə həmə mılxvomon. Koəkə qəteyo pulımon nıbe qoroş çəmə koon ve bevəc şedən; şımə vıtdon ki, şımə əbıə məmləkətədə ğızılə xokə iyən co ğeymətinə şeyon bə das varde bəbe. Əmə bə Gvina bo ğızıliyo qıləymoni qəmi pidə bıvğandəmon. Şımə əyo şeyo roziyon? Dəvon bə dəqeş kardeyo har çiyon bıpiyo bədomon. Bəşmə zəhməti qoroşən bəşmənən i hissə bəqıne.

Tikror kardəm ki, bəştə fəlokəti ıştən səbəb bem, joqo çidə ki, çımı bəxtədəybən. Tosə vaxti çı hədərə fikon navədə mandem nızınəy, ısətən bı çokə təklifim eetıroz karde nıznəme.

Bəştə duson de məmnuniyyəti bə Gvina şem izhor karde. Əmo çımı şə bəpeştə bə çımı mol-əmloki posibon be iyən əqəm onıqardəym bənəy çımı nişondoəy çımı koon bə ğanun dəğande dəvon şərt karde. Əvon çımı şərtişon ve de yolə həvəsi ğəbulışon karde, de qıləy nıvıştə muğavilənomə ımımon bə qıləy rəsmiyə hol dəğande.

Mınən ıştə mənğul iyən ğeyri-mənğulə mol-əmlokım çımı mardə bəpeştə bə portekizijə kapitani doe rəsmi bıbu ıştə vəsiyyətnomədəm nişondoy.

Gəmi ıştə vaxt ədə de lozim əbıə şeyon təçhiz kardə be; cəmi ım şeyon de çımı dəvon dəbasə muğavilə dimi be. Bı kərədə 1659-ci sori sentyabri iyədə xoş nıbə qıləy sahatədə bə qəmim lınq noy. Im rujən həşt sor çimi bənav ıştə dədə-nənəku bə niyoni çı Huldaniku tılə rujım be. Bə vaxtədə bə çəvon sıxani quş enığandəy bənəy şiton ıştə bəxti bo imtihon kardeyo beşəbim.

Həjdə ruj ro kardə bəpeştə Xətti-istivaku dəvardimon. Bəçəmə muşahidon qorənə 7° 2' çı kobəsoni doroziyə dairədə hiç çəş nıkardə qıləy şiddətinə voy əmənış qəte. Əv həğiğətədən qıləy mehkəmə vobe. Navko çı ğiblə-həşi-pemo qınedəbe, peşo bərəks iyən oxoədə, bə kobəsoni-həşi-pemə tərəfış peqordıniy. Joqo de dəhşəti qınedəbe ki, donzə ruj çəy navədə qəmimon nızınəy idorə karde, bə talei peşt odoə bə rıkinə vo bardə tərəf şeyo məcbur bemon. Bı donzə ruji mıddətədə ha ruj maqi çəş kardəbim. Çəmənədə hiç kəsi bo səlomət mande umiş nıbe.

Vo ıştə inodinə şiddətədə dəvom kardəbe. Əmə çı be umiyəti dılədə bə holədə, çı matrosonədə, qıləy joqoş zikkə jəy:

– Zəmin!

Çı kəyuto beşimon hələ ıştə komvırədə bemon təəyin kardə nıbe ki, be soybə qəmi bə sığ nışte. Tosə qəmi mande ovi bəçəy dılə hıcum karde həmonbe.

Gəmi bə sığ bərk nıştəbe; əy bevarde mumkun nəbiy: bəməno mumkun ıştəni roxne əmandiy. Dıqləmon lotkə hesbe; qıləyşi çı kəmiku ehaştəbəbe. Çı bərkə ləpəku sukanış arşiyəbe. Iştənən vılo bəbe bə dıyo eməbe. Dıminəş səlomət be, əyən bə dıyo eğande ve yolə mışkılə məsələbe. Ğəyzi bimi lanq be mumkun nıbe. Dəğə-bə-dəğə bo dı poə beyoş ehtımol hesbe. Hələ kali kəson çəy petəkə sədoşonən məsəbe.

Çı kapitani koməq əkə bə çı çəxo ehaştə lotkə tərəf tıləy. De qəmi co odəmon koməq əti əy ba ov eğandeyo hozışon karde. Əmə yonzə kəs bimon. Bə lotkə pur bimon bə bəçuş omə təpon orzu tabe bimon. Diyəməkə ki, tufon bə kam be ojənən sahilədə dəhşətinə ləpon hıcum kardəbin, həmən dıyo ojnən divin bedəbe.

Həğiğətədən ve bevəcə bəmə holədə bimon. Lap oşkorə ıştə eşe vindəbimon. Vokırımon nıbe; əqəm bəbiyən hiç foydəş nəbiy. Əmə bə sahili tərəf bənəy bo mardeyo məhkum əbıə odəmon şedəbimon. Çəmə qəmi tosə bə kəno rəse bə həzo poə-poə beş çı ləpon miyonədə vılo beş əmə lap çok zındəbimon. De çı vo səhəte de ləpon zərbə je de avəri okırne dıştə dasi bə maqi tərəf nez bedəbimon.

Çı qəmi bə sığ nıştə vırəku tosə ço mili ğədər diyəro bə bəpeştə çı besoybə sukoni tərəfo çanə bıvotoş qıləy yolə ləpə bə lotkəş hıcum karde. Im, oxonə əkıştə qıləy zərbə be. Ləpə de bərkə zuy çəmə piyoş hıcum karde ki, i dəğədə çəmə qəmi zir-zəbər be. I nəfəsədə çı iyəndıku iyən çı lotkəku co bimon bə ov pevılo bimon. Hiç ğələmi, çımı tasə vaxtədə çımı ruhiku bə əməl omə çə vaxtinə həyəconi təsvir karde nibəne. Çanə bıvotoş çokə sinov əhəbim. Sinov harde çok zındəbim. Lap tasedəbim. Bı holədə ləpə mınış peqəte bə sahili tərəf dəmande barde. Mınış tosə mıəyyənə qıləy sahəş barde, peşoən poəbe, mınış nimə maq kardə holədə huşinə vırəydəş va doy okıriyəy. Mı, anə çı dıyo ovım ebardəbe ki, ıştəni hiss karde zındənıbim.

Çımı ağl bəçımı sə qırdə beyədə çı sahili sof ve nez bem vinde. Mı sof ləpəkuədəbim. Bə səpo pebim. De qıləy yolə suruəti bə kəno tıləym. Im səfnəni ləpə mlni enlqəteyo bə kəno tıleyədə, bəvədə rəxe sof zube bəsə dəqınim. Dıyo, bənəy bə yarə qınyə həyvoni dum eqıne təki bəçımı dum eqıniyəbe. Dəy peçıxeyo həni mıku ğıvvə mandənıbe.

Omə ləpə mınış tosə vist-si fut bə ovış dəğande. Peşoən de bovə nıkardə qıləy suruəti mınış qəte bə kənoş şodoy. Mınən bəyım koməq karde ıştə nəfəsım niyon karde çanə zum hesbe bə sahili tərəf sinovım harde. Berdəm ıştənım çı oviku rosbem vinde; Çı har şeysə navko çanə bıvotoş sıvık beyo çı dason iyən səm çı oviku bə kəno beşe. Tosə dıminə ləpə çımı piyo ome ıştə nəfəsım bə si səy. Ləpon mınışon joqo dəqijovniyəbe, çımı lınqon bə zəmini qlne-qıne ojnən ıştəni çəvonku roxne zındənıbim. Zənn kardəbim ki, ısət bəmardem. Çoknə be ki, qıləy ləpə çımı piyo dəvardeyədə çəy jiyo ve nımandim. Imi bəmış imkon doy ki, ıştə nəfəsi bısənım. Çə ləpə qıləy yolə hissəş bəpeş oqardeyədə, mı vaxtım qin nıkarde bə sahili tərəf sinovım harde itkə dənıvarde ki, ıştə lınqi jiyo zəminım hiss karde. İ dəğə mandim qıləymi nəfəs kəşəy, peşoən dəmandim tıle.

Əmo bı səfən çı dıyo ğəzəbiku nıznəme rəxe; hələ əy dı kərəşən mınış qəte okırnışe, dı kərəşən bə kəno şodoy. Çokbe ki, əvon həmoə huşinə vıron bin.

Oxonə ləpə kam mandəbe ki, çımı koy oroxnı. De qıləy yolə ğıvvəti mınış qəte bə rızjolə tərəfış barde; de qıləy ğıvvəti çımı kəmış, sinəş bə rıjoliş joqo okuəy ki, çımı nəfəs bıriyə be, ıştəku şim. Dırıs bekoməq bim. Dıyo bəmı ğalib oməbe. Mı çəy dasədəbim. Əqəm əv, bəştə noməy bənav nubəsətin mınış qəte zınəbəy, be şək tələf əbim əşim. Çok be ki, vaxtədə bəştə oməbim. Çı ləpə mıni əhotə kardem vinde, mehkəm bə rıjoli anqılon dəçıkəym ıştə nəfəsım niyon karde omə ləpəm çəş karde. Imrə bə hışki nez be. Ləponən ve barz nıbin. Əvon həni be ğıvvə nəvedəbin. Ov sokit beyədə mı çanə zum hese bənav tıləym anə bə sahili nez oməym ki, omə ləpə çımı səyku dəvardem diyənıkarde, həni mınış bə dıyo barde nızınəy. Çan ğədəmi bəpeştə de qıləy yolə şodkomiyəti ıştənım sahilədə vinde. Iştə nəfəsım səy bə rıjol rosbim, çı aləfon piyo doroz bim. Imrə be təhlukə be. Dıyo həni iyo nəzıni ome beşe.

Çımı zınəy çı ğəbo ros əbıə şəxsi həyəconi iyən nəşəəş de sıxani bə sə dəğande ğətiyyən mumkun ni. De yolə ğədəmon çı dıyoku diyəro bedəbim, ıştə dason bə osmoni tərəf doroz kardəbim joqo nıbə koon işoron kardəbim ki, çiç kardem ısət ıştənən zındənim. Cəmi hesiyətım, əqəm təəbir-cayiz bıbu bə çımı rəxe heyrəti ğərğ bəbe. Bəmı joqo omedəbe ki, səlomət əncəx mınim, əmo çımı həmron həmə tasəbin. Mı çəvon hiç qıləymi həni nıvinde. Ləpon bə kəno beğandə se qılə şəpkə, ğəyzi dı toykəşə çəkmə iyən iqlə kalpaği çəvon rizən mandənıbe.

Kom vırədə bem iyən çiç kardəninim?İyo dəmandim ıştə eqıniyə vırə nəve, ımi fik kardeiədə çımı cəmi şodkoməti vılo be. Bəvədə bə sə dəqınim ki, çımı ım nicot xəyrinə nicot niybən. Bo dəqeş kardeyo olət bə i tərəf bımandı, çımı tanədə iqlə toğən mandə nıbe. Bo hardeyoən hiçimi nıbe. Bə con omeyo hiç bo hardemən ov nıbe. Ya çı vəhşiyə həyvonon pənconədə poə-poə be, yaən ğəyzi marde, ço əlocım nıbe. Həməysə bevəc besilohətimbe. Əqəm tifanqım bəbəy qədə kijonədə əzənim xorək hozı əkəym iyən çı ğıvvətinə həyvononku ıştəni muhafizə əkəym. Mıku ğəyzi i ğoti taməku, muştuk iyən qıləy çəxu hiçim mandənıbe. Hesı-nim çımonku iborət be. Iştə joqo telə holon dəmandim fik karde bə qıləy vəziyyət oməym ki, bənəy şiton sahilədə dəmandim zikkə je tıle. Çoknə ki, şəv be çı tarsi dılədə ıştən-bəştənım qıləy joqo sıvolım doy: «ığınono əqəm vəhşiyə həyvonon bıbun, çımı hol çoknə bəbe? Əvonən ki, həmişə bəşəv bəşiko beşedən».

Əqəm qıləymi çorə hesbuən, əvən nezədə əbıə bə kəş-xolinə, sırafə, nərotə don əmandə tıkinə livəynə bə qıləy do sə pebəşem maştə obem çəş kardeye. Əqəm maşki iyo jiye mımkun nıbu de qıləy hosonə maqi ıştəni kışte fiki kardəbim. Bə təşi sutdəbim. Şinə ov pəydo kardeyo tosə nimə kilometro bə dılə şim de qıləy yolə şodkoməti qıləymi qədə huni pəydo karde. Bə si ovım peşoməy. Vəşyəni bəmı koroğ nıdoyeoən bəştə qəvım itkə taməku dəğande. Çı do toniku şim, bəpe peşim. Qıləymi çokə vırə pəydo karde, hıteyədə enıqıneyo, əvım tumom karde. Peşo çımı piyo omə həyvononku ıştəni muhafizə kardeyo qıləymi ğalinə xolım bıriy əvım etırniy ıştə lınqon miyonədəm noy bərk oqınekum qıləy şinə hani mınış barde. Gıləy joqo no rohətə vırədə hıte nızıne fikədəmbin. Əmo tosə sıbh joqo şin hıtim ki, ıştə umrədə tosə bə vaxt, nəən çəy bəpeştə çı hano jəqo səlomət iyən nəşəəyn pebənıbim.

V fəsil. Çı Robinzoni inson nıjiyə cəzirədə çı qəmiyo çiyon bə dast varde iyən kə eje

Çımı dəlarzə vaxtədə həni maştə obəbe. Həvo obəbe, ov hıtə be, dıyoən çı təlotimo qıniyəbe.

Çəmə qəmi vindeyədə ve təəççubım karde. Əy ıştə vırəş dəqeş kardəbe; həniyən bə kəno, çı ləpə qıniyə vaxtədə bə ləpon mınışon şodoə rıjoli nezi oməbe. Bəbe vote şanqo çı ovi barz bə vaxtədə de qıli bə ico əvışən okırniyə iyoş vardə. Əv, çımı şəv dəvordıniyə vırə i mil məsafədə mandeku mı çəvədə ərzak iyən lozim əbıə şeyon bə das vardem ğət karde.

Çı do eşim i kərəmən bə ətrof çəş qordıniy. Sıftə çımı vindəy çəmə lotkə be. Dı mili məsafədə rosə tərəfədə hışkə vırədə mandəbe. Joqo məhlum bedəbe dıyo əvış əyo şodoəbe. De əyo şe məğsədi bə ro dəqınim. Əmo məhlum be ki, əyo bə i sə şe nibəbe. Çı sahiliku tosə nim mili ğədər qıləy nığılə limani roş pebıriyəbe. Mınən bəpeş oqardəym hələlığ bə lotkə şem bə peşonəm oqəte. Çunki navko bə qəmi şe həniyən muhum be.

Çı çoştə bəpeştə ləpon həniyən hıtəbin çı ovi okıriye joqo şiddətin be ki, tosə qəmi əbıə roy çoədə se hissəş de lınqi şim. Həni tosə qəmi çoədə i hissə ro mandəbe. Bı vaxtədə ıştəku ojnən qıləy nığılə xıfəti bə əməl omeş hissım karde. Çunki mıku qıləy joqo fik bə əməl oməbe: əqəm qəmiyədə mandəbəymon, əmə həmə səlomət əmandimon; vo nıştə bəpeştə çok-çoki bə kəno beyəşimon həmən azən joqo, çı dınyoku das siyə bədbəxtə qıləy məxloğ nəbim. Im hissiyoti tojədən çımı çəşonış purə as karde. Əmo çəşə asiku bo dardiyo dəvo nıbeş bəsə dıqınim, bəştə rom dəvom karde. Həvo tov vardə nıbə dərəcədə qambe. Iştənım oçıniy bə ov eşim dəmandim sinov harde.

Sinovım harde bə qəmi rəseyədə ojnən qıləy tojə ənqəli səşdoy: bə qəmi çoknə peşum? Əv, çanə bıvotoş qıləy tənıskə vırədə mandeku çəy kənon çı oviku bəpe bin.

Bıqətiy, bə pe peşeyo hiçi nıbe. Berdəm bə çımı çəşi qıləy jiyə qıni, təəccubım karde, çoknə bəbe ki, ımım iminə kərədə diyəkardeyədə vindəm nıbe. Əv çı qəmi navnə tərəfiku ehaştə bəbe. Bəzjye, bə ovi tərəf ehaştə əbıə tıkışən çı dıyoku itkə bəpe be. De joqo çı kali əziyyəton bəpeştə əvım bə das varde bə pəlvon peşim zınəy. Joqo çidə çı qəmi ovədə əbıə hissəş hıl bəbe; çunki amboədə ov hesbe. Gəmi bə huş, bə lehmə eşekuş i tərəfi piyo mandəbe. Peşnə tərəfış bəpe rosbəbe, çəy tıki tərəfışən kam mandəbe ki, bə ov dəşu. De joqoən peşnə tərəfış həmə çı oviku bə kəno mandəbe iyən əyo noə şeyon tar bənıbin. Bomono çı har şeysə bə nav çı şeyonədə komon xərob be, komonən xərob nıbe zıne mehum be.

Joqo məhlum çəmi ərzaki ehtiyoton hışk mandəbin. Vəşiyəni bəmı əziyyət doe qoroş bə i sə bə şeyon noə vırə şim, ıştə cifonım de soxari pur karde; tojədən dəmandim qəmi nəve. Vaxti qin nıkardeyo harde-harde pıyedəbim. Kəyuton qıləyədə i şişə romım pəydo karde. Çəvədə çok-çokili i-dı ğortım harde, çunki bo navədə əbbə vində konım bə ğıvvəti ehtiyocım hesbe.

Mı, çı har şeysə bə nav bə çımı koy lozim əbıə şeyon bəbiye bevardeyo bəmı lotkə lozimbe fiki kardəbim. Əmo əy bə das varde mumkun nıbe. Mumkun nıbə şey orzu kardeyən be foydəbe. Ehtiyoc insoni bo ixtira iyən kəşf kardeyo məcbur kardə. Mı vaxtım qin nıkarde rə bə ko dəqınim. Gəmiyədə bo ehtiyotiyo doron hesbin. Çımonədə təj (sal) hozıkardem ğət karde. Se-ço qılə çokə taxtonədə iyən şəlmonım co karde bə çəvon i səym jiyə dəbase çı qəmi kəmiku bəjiye, bə ovım ehaşte. Bəçəvon dum ıştənən eşim. Şəlmonon ço qılonən bəştə tərəfım okırniy, ha dıqlə tıkonım bəyəndı dəbase. Çəvon piyoən çəlin-çarpaz dıqlə kutoə taxtəm doroz karde; de joqoən qıləy mehkəmə təj bə əməl oməy. Təj mıni çok oqəte zındəbe. Əncəx bo veyə boyo nərıçiy. Bəvədə ojnən bə qəmi peşim çı qəmi nəccori mişorım pəydo karde, dı ehtiyoti dorım, se poə karde. De çımon koməq əti təjım yol karde. Im ko de yolə zəhməti bə əməl oməy. Əmo bo çımı jimoniyo həmişə lozim əbıə ehtiyoti bə das varde orzu, bəmı zum nıvışkiyə konış doy vinde.

Isət təj lozim əbıə ğədərədə şe əzıniy barde. Isət həni çımı ko, təji bə bo karde çanə ki, dıyo bə cımış eşəni boy bə kəno barde bekardeku iborət be. Mı vaxti qin kardə nıbim. Çı har şeysə bənav qəmiyədə əbıə cəmi taxtonım çı təji piyo vırəbəvırəm karde. Ilovə çəmə matroson se qılə sundoxonən açəronım arışte, çəvon dılədə əbıonım təy karde; əmo çımono iqlədə əbıon bəmı lozim be bə sə dəqınim, cəmi lozim əbıon bə sunduxım qırdə karde çı taxton piyom noy. Bə sunduxom qıləy hardınə şeyon; suxari, bırz, se kukə çı hollandi pəni, penc yolə poə bızə qujd (ımon əsos bo qujdə xorəkibin) iyən çı Avropao çəmə vardə bəylə qəmiyədə əbıə çı kaqon cəvi ziyodə mandəş (bə çı çinə ziyod mande səbəb çəmə çı kaqon ve vaxtiku bıre hardemon be) vırəbəvırəm kardəbe. Cəv, qandım ve bəyəndı qıneku çanə bıvotoş bo çımı koyo mənfəətin be; əmo peşom zınəy ki, çı morəon tərəfo xərob kardəbən. Ğəyzi bımon çan yeşiqi çəxır iyən bəçəmə kapitani oid şəş kəlonlığ çı bırzi ərəğım pəydo karde. Imonım həmə bə sundoxım jəbe boçəyoən çı təji piyom oj noəbe.

Mı ım şeyon qırdə kardeyədəbim ki, dıyo ov dəmande ros be iyən de qıləy yolə rıki sahilədə çımı evatə arxalığ, şəy iyən məşonış bə dıyo barde. De joqo olətonədə əncəx çımı tanədə quəve iyən kutoə jinə şəvlom mandəbe. Im holi bə olətə ehtiyoti qəteyo mınış vadar karde. Gəmiədə har cur olətədə lozim əbıə kədərədə hesbe; hələlik mı i qitım pekəte. Çunki de co şeyon, çə cumlədə bə koəkə aləton həniyən ve həvəsım hesbe. Ve nəvə bəpeştə çı qəmi nəccori yeşiqım pəydo karde. Im bomono joqo qıləy ğeymətinə vindəy be ki, bəçəy qoni de ğızılə xokə dəqeş nəkəym. Bə yeşiqi dılə diyənıkardəy çı təji piyom vırə-bəvırə karde. Çunki çəy dılədə əbıon de təxmini bıbuən zındəbim.

Isət həni de siloh iyən de cəbbəxonə ehtiyot qətəninbim. Kəyutədə co tifanqi qıləymiyən təponçə vinde. Imoni, borutə kisə, qədə seçmə tumon iyən dıqlə pasinə ğılınconımən çı təji piyom noy. Mı vaxtədə çəmə se çəlləq borut bemon məsəmbe. Əmo komvırədə oqəteşon zındənıbim. I kərən de dığğəti nəvəym əvonımən pəydo karde. Çəvonədə qıləy tar bəbe, əmo ə dıqləş lap hışk mandəbe. Əvonımən çı təji piyom noy, həni təj lozim bə ğədərdə pur bəbe. Bəro dəqıne lozim be. Be vokır, be avər, be sukan qıləy joqo təji bə kəno barde ve çətin be. De qıləy qədə vo qıne, təji de çəy şeyon dəqordıneyo hozıbe.

Bə qədə limani diyə karde-karde təjım bə tərəf doy. Əy de miyonə barde ve zuş pidəbe. Oxo bə qıləy qədə korfəz dəşim. Tosə dıyo rosbe təj həni hışkədə be.

Isət bə ətrofi çəş qordınedəbim bo jimoniyo boştəno loyığ iyən şeyon vırə-bəvırə kardeyo qıləy be təhlukəynə vırə vıjniyənin bim. Iştə eqıniyə vırə kom vırə beş zındənıbim. Çımı əbıə ım vırə qitəbu yaən cəzirəbubən? Iyo inson jidəbu yaən jidəni, iyo bə vəhşiyə həyvonon təhlukə dıco bəbembu? Yaən səlomət bəmandembu? Bı çımon həməy dayir hiçi zındənıbim. Nimə mil yaən itkən diyəro qıləy dikə təpəy çidəbe. Bəçəy sə peşem ğət karde. Tifanq, təponçə iyən borutə ğabım peqəte bo nəve şim de qıləy yolə zəhməti bə təpə peşə vaxtədə çımı çı əbıə vırə mahiyyət bomono oşkor be. Imrə qıləy cəzirə be. Ço tərəfış de ovi əhotə be. De təxmini nəv mil roədə həşi-nışti tərəfədə dı-se cəzirə çidəbe. Həni hiç hışkə vırə çidənıbe; har tərəf ov be.

Co kəşfonımən karde. Çımı əbıə cəzirə çı beməyonku yoxsul be. Çı kali əlomətonkuən iyo insoni nıjiye məhlum bedəbe. Bakam vəhşiyə həyvnon hesbun, əncəx hələ çəvonədəmən vindənıbe. Əmo veyə kijəş hesbe. Həmən çımı nızınə cinsonədə bin. Peşo ımoni şiko kardə vaxtədə, çəvon bəçəş çiyeku de hiç curi hardənə kijə beşon təəyin karde zındənıbim. Çı təpəku eşə bəpeştə çı vişə kənoədə əbıə don qıləyədə nıştə qıləy yolə kijəymi jəy. Bəmı joqo oməy ki, çı cəzirə ofəyeku tosə ısət iminə kərəy ki, iyo tifanq ğandə be. Tosə tifanqi ğande çı vişə səpe kijə avi eqətışe. Im kijon dıştə sədon qıləyşoni ğeyri-muntəzəmə konsertışon dəvışkıniy. Har qıləy curi sədo kardəbe. Çı sədon hiç iqlən bə çımı zınə cinsədə əbıə kijon sədo mandənıbe. Bə çımı jə kijə omeyədə çəy bə çəş çiyeku bə bəhi mandəbe. Əncəx nanqronış çəykinisə kuto be. Çəy qujd bu doyeku hardem nızınəy.

Bı səfədə əbıə kəşfiyyatım iktifa karde, çı təji toniku oqardəym dəmandim şeyon bəkəno bekırne. Ruji həmə de bı koy məşğul bim. Əmo şəvi bəke, çoknə dəvordıne zındənıbim. Ojə vırədə hıteku tarsedəbim. Çunki çı vəhşiyə həyvonon hıcum nıkardeku xotocəm nıbim. Bə çəy qoroşən sahilədə bo hıteyo vırəm hozı karde, çimi ço tərəfım de sundoxi iyən de yeşiqonım qəte dıləşən de taxtəm oğande bə qıləy dəxmə holım dəğande. Əmo çımı dasədə əbıə ruzim orəxə bəpeştə çoknə ruzi pəydo bəkardem fikon mıni norohət kardəbin. Çımı ğandə tifanqi sədoku bənəy tarsi tılə ğəyzi dıqlə bə həvuşi oxşəşədə həyvonon, kijon iyo hiç həyvonimi vindənıbe.

Əmo mıni bə fik-xıyol dəəğand dırıs ço şe be. Bəmı lozim əbıə ve şeyonımən çı qəmiyom vardənıbe. Lozim əbıə şe vey. Çımonədə sof lozim əbıon vokır iyən jiyə be.

Bıçimi qoroşən, əqəm ənqəl benışu dıminə kərə bə qəmi şem ğət karde. Mı zındəbim ki, əv, i ləpədə dı poə bəbe ebəşe. Əve ki, cəmi şeyon, tosə oxonə mexə qılə joqo vardem pidəbe; de bı məğsədiyən ıştə co konım bo peşonəm noy.

Çı ğərori bəpeştə əyo de təji, yaən bənəy sıftə kərə sinov harde şe barədə dəmandim fik karde. Sinov harde şem bə ğəror səy; tosə dıyo bə təlotim eşe bə ro dəqınim. Əncəx bı səfədə dəxmədə ıştənım oçıniy. Çımı tanədə əncəx qıləy xanə-xanə jinə şəy iyən de kətonə jinə şəvlo, çımı pobənəsoə lınqədən ğəyzi kam diminə məşon hiçi nıbe.

Bı səfə bə qəmi de jiyə peşim. Qıləymi tojə təj tumo karde, kali qərək əbıə şeyonım çəy piyo qırdə karde. Məsələn, çı qəmi nəccori utoğədə əbıə dı-se kisə yol iyən qədə mex, maha, sıkənə, təvə iyən ve lozim əbıə bənəy lilovə sıği şeyonım həmə çı təji piyom varde.

Ğəyzi çımı aşmardəyon qəmiyədə əbıə oləton har curəyş oməy, çəy bəpeştə ehtiyotinə vokıron, noli, boloşnə iyən torinə oğandımonımən çı yodo benıkarde. Imonım həmə çı təji piyom qırdə karde, de qıləy yolə mıvəffəğiyyəti səğ-səlomət oməym, bə kəno beşim.

Isət nubə bo çodo tumo kardeyo rəsəbə. Çodom, de çı qəmiyo varde vokıron iyən de çı vişəo bıriyə dorozə donım hozı karde. Çı həşiku iyən çı voşiku muhafizə karde lozim bə şeyonım bə çodo varde. Təylə yeşiqon iyən sundoxonım bə çodo ətrofım dəçıniy. De joqoən çodom ğəflətən çı insoni iyən vəhşiyə həyvonon hıcumiku bə qıləy muhafizə kardə holım dəğande. Çunki bə joqo qıləy hıcumı ehtimol hesbe.

Çı çodo bəm dıləş de taxtə pur əbıə de qıləy yolə sundoxi bə kəməki noyım mehkəm karde. Hıtə vırəm duz karde, təponçonım ıştə səy jiyom noy, tifanqonən çı noli toniku noə bəpeştə hıtim. Gəmi bə fəlokət dəşeku joqo iminə kərə be ki, lef-boloşnədə hıtdəbim. Tosə maştə rohət hıtim; çunki dəvardə şəv kam hıtə bim. Ruji həmən çı qəmiyo bə təj, çı təjoən bə çodo ıştə sısi nısəy bom karniyəbe.

Əqəm səhf kardənim ısət bə dasım vardə ğədərədə hiç kəs boştə ehtiyociyo i ambo şeş bəni. Hal ıme ki, bomono ımonən kami kardəbin. Gəmi çanə ıştə navkonəni vırədə bımando, çəy dılədə çımı istifodə karde zınə şeyonədə iqlən bımando, əyən bə das vardəninim. Seminə səfəm həniyən mıvəffəğiyyətin dəvarde. Gəmiyədə əbıə cəmi jiyon iyən co şeyonən həməm varde. Bı səfə, vokıron pinəkardeyo əbıə ehtiyoti qıləy yolə hissəş, qəmiyədə mandə tarə boruti çəlləqımən varde. Oxo, cəmi vokıri kırne hoson nıbeyo, əvım poə-poə karde bə kənom varde. Be bəyən bəmı bitovə vokır lozim nıbe. Çəy bomono ğeymətin beş əncəx poə-poə bə bəpeştəbe.

Isət həni çı i kəsi zu rəsə şeyonım həmə kırniyəbe. Əmandəyon, əncəx zu nıvışkiyə şeyon bin. Boçəvon vardeyoən i kərən bə qəmi şe fikədəbim. Sıftə çı jiyonkum dəvışkıniy. Əvonım ıştə zu rəsə holədəm bıriy. De joqoən poə-poə se jiyəm varde. Ğəyzi bımon çı qəmiyo oçıniyə osınonımən varde. Çəyən bəpeştə, doronım həmə bıriy qıləymi yolə təj tumo karde. Har çi qonə şeyon hesbin həməm bəy jəy dəmandim bə kəno barde.

Əmo bı səfədə tale dəqeş be, təj anəş bo hesbe iyən qon be ki, əy idorə kardeyo çanə bıvotoş zuş pidəbe. Bə liman dəşə bəpeştə, bə sahil, bə co şeyon əbıə vırə nezi oməym, berdəm təj peqardəy, dımı bə ico şeyonən bə dıyo eməyn. Im hodisə de təxmini bə kəno nez əbıə qıləy vırədə beku bəmı hiçi nıbe. Çı şeyon yolə hissə poymol be. Çımon miyonədə ve həyfım omə iyən bə çımı kon həniyən ve koməq əbıə osınon bin. Rose bə vaxtədə dıyo bəyəndı qıniyə vaxtədə kali çiyon iyən osınə poonım bevarde, əmo ım bomono ve çətin dəvarde boho təmom be.

Bo har osınə poəyo bə ov səməxortə harde mıni oğandəbe.

Bə qəmi şem çan rujonış dəvom harde iyən har səfədəş qıləymi tojə ehtiyot varde. Cəzirədə əbıə donzə ruji ərzədə yonzə kərə bə qəmi şəbim. Ha kərədəşən, kırneş de insoni dason mumkun əbıə şeyonım bə sahil bekardəbe. Çı həvo sokitəti ojnəşən dəvom kardəbəy, qəmi həmə poə-poə bə kəno bekardeyo əmin bim. Əmo donzəminci səfədə hozıəti bardeyədə çı vo rosbem hiss karde. Çı ovi okıriyem çəş nıkardəy bə qəmi şim. İminə kərədə bə kəyuti joqo de dığğəti nəvəbim ki, həni əyo i kərən şe pəydo karde zənn kardənıbim. Əmo bı kərədə nəveyədə bə çımı çəşi qıləy dı çəşə şkaf qıni. Çı çəşon qıləyədə se qılə astə, qıləy yolə ğəyçi, tosə da qılə çənqəl-çəxum pəydo karde. Bə iqlə çəşədəşən tosə da funt sterlinqi ğədər niməy çı Avropa, niməyən çı Brəzilya ğızılə nığəynə pul hesbe. Imoni vindeyədə lıvutə sırəymi karde: «lozim nıbə xırtı-xəşəl! – votıme, ısət tı bəçımı çiçi lozimiş? Həni bə tı diyəkarde tıni çı vıro ros karde tı nişəqıniyə, həmə çı ğızıli kuəsə qıləy qədə çəxu həniəyn çoke. Tıni bo noeyo vırəm ni; ıştə vırədə bımand, bə dıyo bın bınışt; tıni bo xılos kardeyo loyığ niş».

Əmo ləzəy bə fik şə bəpeşte pulonım bə i poə sipiyəm pepışte bəştə çifım dəğande.

Dıyo tosə maştə bə qur-qur be. Maştə çı çodoku bəbiy beşeyədə diyəm karde çı qəmiku hiç əsər-əloməti mandənıbe.

Isət çımı cəmi fik sahilədə ehtımol kardə əbıə vəhşiyonku, əqəm cəzirədə vəhşiyə həyvon hesbubən çəvonku ıştəni muhafizə kardebe. Ve vaxton, boştəno de kə eje fikon məşğul bim. Ğəyə okande əy duz karde, yaən qıləy mehkəmə çodo ejənımbu? Oxoədə bə joqo fik oməym ki, ha: dıqlən tumo karde lozime.

Joqo zənn kardəm ki, ıştə çoknə ko kardem vote iyən ıştə nıştə vırə oroxniyə bəpeştə əy təsvir karde bəvəc nibəbe.

Mı bə rəy sahilədə əbıə vırə bo nışteyo bə vəc nome fik dəqınim. Im sof çı dıyo kənoədə, tanq, lehməyn, bo səhətiyo bəvəc nəvoy. Lap pevəcətiş bə çəy nezi şinə ov nıbe be. Bı səbəbi qoroş bo jimoniyo həniyən çokə vırə pəydo kardem ğət karde.

Bı xısusədə çımı holədə əbıə bo şəxsiyoən çımı lozim vində kali şərtonən nəzədə qətəninbim. İminəş, bənəy çımı votəy bo çımı səhətiyo bə vəc omə iyən bə şinə ovi nez əbıə qıləy vırə lozim be. Dıminəşən, çımı kə mıni çı həşi qamiku iyən çı vəhşiyə həyvonon, insononku qıləy muhafizə kardə holədə bənin be. Sof oxoədən, çımı kəyku həmişə dıyo vindem lozim be. «Bakam çı tale, bo çımı xılos kardeyo qıləyşi qəmi vığande»,-votdəbim. Əqəm dıyo nıvindom, təsaduf kardə ım rəxe çı daso bebəkardem. Çoknə bini bəşmə məhlume hələn çı umiyo qıniyə nıbim.

Kali nəvə bəpeştə oxo, qıləymi çokə vırəy pəydo karde. Im, çı qıləy barzə bandi dovnədə əbıə qədə, çı qıləy həmoə məydonçəku iborətbe. Çəy pe fıskilə rıjoli joqo edoəşbe ki, çı pen tərəfo nıtarse əzınim. Çı məydoni i tərəfışən joqo be ki, sof bə qıləy məğarə bəy mandəbe. Əmo dıləş nığıl nıbeku məğarə nıbe.

Həmonə vırədə ə sof çı dəpıkə vırə navədə bo çodo ejeyom ğəror doy.

Əy enıjəy bənav qıləymi tık tijə çu peqəte çı məydoni nanə tərəfədə da metro kufrədə qıləymi nimə dairə kəşəy. Bı xətti dı tərəfi dı resəm mehkəmə pojonım jəy. Çımon peynə tıkonım tij karde.

Çı dı rişəmə pojon miyonədə çı şəş dıqməsə ve nıbə qıləymi təylə vırə noy. Im fosilə həmə tosə oxo, çı qəmiyo varde de jiyə poon omunime. Əvonım çı iyəndı toniku jəbe. Çı dılə tərəfışən dı fut nim doroziyədə əbıə coninə, fəğət de kutoə perçinə pojon mehkəmım karde. Perçin bə qıləy təərif kardə hol oməbe. Nə çəy piyo, nəən çəy dırono inson iyən həyvon beşe nəzıniy. Im koy qıləyşi yolə zəhmət pidəbe. Çı vişo dorozə sundonım bıriy, bə həmonə vırəm varde, əy duz həmo kardə bəpeştə bə zəmin ekueyo veyə vaxt sərf bəbe.

VI fəsil. Çı Robinzoni cəmi şeyon bəştə kə kırne. Bə bız iyən bə bızə balə ros ome

Siloh, ruzi iyən cəmi ço muxəllifat iyən sərvətonım de bovə nıkardə qıləy zəhməti bəştə emə vırəm kırniy, bə yolə kuməm qırdə karde. Gamə məmləkətonədə çı sori mıəyyənə semononədə çanə bıvotoş çı bərk voə voşiku ıştəni noğo doyeyo çodom dı ğatım tumokardəbe, ımım joqo ejəbe. Navko qədə, peşoən çəy piyo qıləy yolə çodım jəbe. Çı yolə çodo pem çı qəmiyo vardə de brəzentonım edoy.

Isət mı, həni çı hışkə zəmini piyo oğandə noli piyo ne, çı kapitani koməq əkə rohətə lef-boloşnədə hıtdəbim.

Ruzi iyən çı voşiku xərob bəninə şeyon həməm bə çodo kırniy. De joqoən cəmi şeyon kırniyə bəpeştə bəm mehkəm jəy. Bə dılə de ehaştə sırdi dəmandim eşe-peşe. Həmişə ıştən bəpe peşə bəpeştə sırdi peyəğətim. De joqoən, mı mehkəm iyən çı təhlukəku diyəroə ğələdə be təki jidəbim iyən rohət hıte zındəbim.

Perçin duz kardə bəpeştə məğarə bə bandi dəpıkə tərəf dəmandim kande iyən nığıl karde. Bevardə sığon çı çodoku bə kəno nodəbim, çı perçini dılə tərəfo soədə oğandəbim. Nəticədə bə cəmi perçini dorozi i nim fut barziyədə qıləy puəsə bə əməl oməy. Nəğm çı kumə jiyo şeyo bomono çı zir-zəmini əvəzi vindəbe.

Imoni həmə oroxneyo veyə rujon iyən ğıvvət lozim be. Əmo bı rujon mıddətədə ve co şeyonən çımı fikışon əhotə karde. Isət boşməno votem piyə çan hodisonən səşon doy.

Kuməm bino karde oroxniyə bəpeştə, bo məğarə kandeyo dəqınim, berdəm siyo avon dəmandin dəvarde iyən bərk voş voəy. Peşoən osmoni qur-qurış karde avəvu dəmande rə-rə çəke. Iyo ğeyri-təbiiyə qıləy şey nıbe. Mıniyən avəvu çəke torsonedənıbe. Çımı tarsə şeyonədə qıləy borut be. Əqəm avəvu eqıno çımı cəmi boruton tələf karde fik mıni bıredəbe. Çunki iqlə bo mudafiə kardeyo nıbe, ruzi bə das vardeyo şiko kardə vositəmən tələf əbiy. Hələ borut bıtıpo ıştə mardemən bə yod omedənıbe.

Im holi bəmış qıləy joqo təəsir baxşəy. Ləpə hıtə bəpeştə ıştə cəmi onomonə konım, ıştə kəy mehkəm karde bo peşonəm noy, bo dute iyən bo nəccorəti karde dəqınim. Bo borutono yeşiq iyən kisəm hozı karde. Bımədə məğsədım boruti bə hisson poə-poə karde be. Çunki ha curi bedə bıbu əy çı tələf beku xandi kardənin bim. Hiç nıbu həmə çımı daso benışu. Bı koy de təxmini dı həftəm vaxt sərf karde. Çımı borut tosə sadı çıl qirvankə be. Əvım tosə sa bə co-co kisonım purkarde. Imonım çı bandi de hiç curi rutubət nıvində vırədəm niyo karde. Çı piyə vaxtədə bo pəydo kardeyo nişononım noy, əmo çı tar əbıə boruti ki, hiç tarsimi nıbeku əvım dəçəy çəlləqi çəy əbıə vırədə zir-zəmin nom doə vırədəm noy.

Bı vaxtonədə ha ruj çı i kərəsə bəkam nıbu cəzirədə həyvon be-nıbeyo yaən beyədə bo şiko kardeyo nəvedəbim. Çı joqo nəvə vaxton iminə səfədə cəzirədə kujbız be kəşfım karde. Iminə kərədə tonikuş balə əbıə qıləymi cıvonə kujbızım jəy. Çəy nənə qıneyədə baləş nıtıləy, bə jə bızi nez oməym ıştə duşi piyom noy bə kə bardeyədə bızə balə bəçımı dum tıledəbe. Çı perçini toniku bızım bə zəmin noy. Bızə baləm bə das peqəte bə som dənoy. Əy yol karde dasədə qordıne piyəym, şıtədi be qoroş ım mumkun nıbe. Bə çəy qoroşən bo bıreyo məcbur bim. Çı dı həyvoni qujd ve vaxt mınış qordıniy. Çunki ve de ğənoəti hardəbim. Mumkun bə ğədərədə ıştə azuğə, xısusən nuni oqəteyo ve hərəkət kardəbim.

Tojə binoədə çok-çokili vırə-bəvırə bə bəpeştə dəvordıne nızınə konədə qıləyən piç yaən bo otəş sənoyo qıləy kiyədul tumo karde lozim be. Həmçinin çı ezımi ehtiyotı qəteyən ve lozim be. Imoni həmə çoknə vindem, çı zir-zəmini yol karde, boştəno rohətə şeroyit duz karde, həmə peşo qəpjəninim. Əmo hələlığ ıştəku, bə vaxtədə çımı zehnədə bə əməl omə, fikonku bəs kardem pidə.

VII fəsil. Çe Robinzoni təğvim. Iştə kəy duz karde

Çımı cəzirədə jiyə da-donzəminici ruji çoknə bedə bıbu bə rujon ğeyd karde fik dəşim. Əqəm joqom kardə nəbəy bəvədə sıxan ni ki, çı vaxti hisobi qin əkəym.

Bıçimi qoroşən qıləymi joqo şe tumo karde: dıqlə sırafə ço kıncə şəlmonım bıriy. Əvonım toşəy, çərpozım bə iyəndı mehkəm karde; sahilədə, dıyo mıni bə kəno bekardə nuktədə bə zəminım ekuyəy, çəy piyo de yolə hərfon ımonım nıvışte: «Mı sıftə kərə bı cəzirə sentyabri 30-də 1659-ci sorədə beşim».

Çə rujiku dəqınim çı xaci piyo ha ruj qıləy qədə xəttım kəşəy, çı har şəş xətti bəpeştə omə xətti itkə doroz kəşedəbim.

Imən çı yəkşanbə ruji zıneyobe. Həmçininən çı manqon iminə rujon həniyən doroz kəşedəbim. De joqo rujon, hafton iyən manqon nişon doə təğvimım duzkarde.

Çımı bə qəmi kardə yonzə səfə vaxtədə ıştə vardə şeyon bəpe aşmardeyədə qədə şeyonım bəşımə yod vardəni. Im şeyon har çanə ğeymətin nıbunən, əmo ımrəş vote lozime ki, bo çımı koyo ve ğeymətin bin. Məsələn çı kapitani iyən çəy muavini utoğədə ğələm, ğələmə tık, koğəz, dı-se qılə kompas, kali astranomiya aləton (əvecon) qıləy durben çı coğrafiyə xəritə iyən çı qəmi məcmuəm pəydo kardəbe. Çımon qərək be nızne-nızne bə har ehtimoliyo bə har sundoxım qıləy noəbe vardəmbe. Ğəyzi bımon portikizə zıvonədə çan kitobonən hesbin ki, əvonımən vardəbe. Çəmə qəmiyədə çı dıqlə kıtı iyən qıləy sıpə be bəşımə yod vardəninim. Vırəş omeyədə çımon cəzirədə əbıə məroğine tarixikuən votəninim. Kıtıonım bə kəno de təjim vardəbe. Əmo sıpə çı iminə səfədə tosə mıni vinde ıştənış çı qəmiyo bə dıyo şodoy sinovış harde dımı bə kəno oməy. Əv de soron bəmı bəfoş karde; dımı bənəy qıləy insoni qardəbe, çı insoniku fərğış bezıvonətiyədəbe. Ah, əqəm sıxan kardeş zınəbəy!.. Çiç bıkəy ki, jimoni bəyış ım ğobiliyyət doənıbe.

Bənə çımı votəy bo nıvışteyo cəmi lozim əbıə şeyonım çı qəmiyo vardəbe. Imoni çanə bıvotoş de ğənoəti oko vardəbim. Çanə ki, mırəkkəb hesbe bəçımı sə çiç oməbe əvoni de ləyoğəti nıvıştəbim. Mırəkkəb tumo karde, əy de qıləy co şe əvəz karde bə sə varde nıznemku, əhvoloti kuto kardənin bim.

Cəmi çımonku iborət bə qıləy joqo yolə ehtiyot molik əbıə holədəm, iqlə mırəkkəb niy; ləpotkə, taştə iyən co joqo bə di təsərrufati oid şeyonımən rəsedənıbe.

Toğ-darzənımən nıbe. Olətım nıbeyən, əmo bə rəy bə beolətəti pemujiyəym. Çunki ım anən yolə ehtiyoc hıbe.

Çı alət nıbeku çımı cəmi kon hoso şedəbin iyən ve de zəhməti bə sə omedəbin. Çımı kəy ətrofədə əbıə perçin bə i sor təmom be. Vişədə yolə sundonım bıriy, çəvonədəm puə (pojə) hozı karde, bə çodo kırneyo vaxt lozim be. Puon anə qon bin ki, ha səfədə əncəx iqlə peqəte zındəbim. Gıləy puə toşe bə kə varde dı ruj dəkəşdəbe, seminə rujiyən bə zəmin ekuə bedəbe. Im oxoynə koy vindeyo sıftədə qıləy çuə poə oko vardəbim. Peşonə vaxtonədə çı qəmiyom vardə osınə manivelə bəmış koməq karde. Dəmandim çı çuə poə əvəzədə əy oko doye. Imiyən çımı koş anən hosonış nıkarde; puə ekuye bomono həməysə çətin be. Əmo az çimiku mutəəssir bənin bim? Be bəyən ıştə vaxti sərf kardə məşğələm nıbeku, bə cəzirə beşe ğəyzi şiko kardemən koy nıbe. Im koyən ha ruj kam ve muntəzəm vindəbim.

Həni ıştə kəm təsvir karde. Çımı kə çı bandi dovnədə ejəbə, ətrofış de dı risə ekuə puon ihotə kardə əbıə qıləy kuməku iborət be. Çı puon ofəyə perçini, divo nom əbi doy. Çunki çəy penə tərəfım dı metr ğaliniyədə de qılim pur kardəbe. Çok yodədəm mandə ni i sor yaən sori nimi bəpeştə çı bandi tərəfo bə qıləy divo şəlmonım doroz karde çəy pem de livəynə xoli oğande çatim tumo karde. De joqo çoknə bini bəpem votə, cəzirədə voş voə vaxtonədə nıtarse əzınim. Çunki ıştə bonım edoəbe.

Həni handə kəson, çımı cəmi şeyon kırniyə vırə zındən. Imonım navko çı perçiniku bə dılə, peşo bə ğələə, çəyən bəpeştə çı kumə peştiku əbıə təpədə bəştə kandə məğarəm barde. İminə ruji şeyonım bəyəndı-bıjən be. Həmə, çoknə eməbin jəqoən mandəbin. Bıçimi qoroşən əvrə yol kardəninbim. Çı bandi qıli nambeku ım ko anən qon nıbe. Bo perçini yaən bəm tumo kardə çı vəhşiyə həyvonon hıcumiku əmin bə bəpeştə nubəsətin dəmandim məğarə kande. Çəy çəpə tərəfım lozim əbıə ğədərədə kandə bəpeştə, rosə tərəfım kande bə perçini bentərəf, ro bəbiye beşeyo qıləymi hıl okarde.

Im jizəminə hıl-çımı kəy peşnə bə-dəşı-beşe hoson karde bə ico, bo məğarə hovij beyoən veş koməq karde.

Tosə çimi oroxne boştəno dəmandim kəy şeyon hozı karde. Çı har şeysə bə nav bəmı miz, ustul lozimbe. Be bımon nıvışte, hande, harde iyən istirohət karde nızney zındəbim.

Bə çəy qoroşən bo nəccorəti kardeyo dəqınim. Iştə umrədə i kərən bıbu bəştə dasım nəccorə alətım qətə nıbe. Əmo çımı xılğətədə bə zəhməti əbıə ğalibiyyət, bə əziyyət səb karde soyədə hostə-hostə ım alətonım oko doy zınəy. Əqəm lozim əbıə alətonım həmə bə das vardem zınəbəy, bə kəy lozim əbıə şeyon har curi tumo karde dair mıku ğənoət hesbe. Alətonədə, təvə, randə iyən kali co şeyonım bə das varde zınəbe. Hərçənd tosə ısət hiç kəsi bo sıftə miz tumo kardeyo anəş zəhmət sərf kardənıbe. Məsələn: bəmı taxtə lozim beyədə, do bıredəbim çəy xolon təmiz kardə bəpeştə tosə taxtə be əy toşedəbim, peşoən bə randə jedəbim. Çı qıləy doyku əncəx iqlə taxtə bə əməl vardekum, ım usul bəvəc nəvoy. Bıçımon qoroş qıləymi vəsiyyət hesbe, əvən: təhəmmul! Rose, çımı tumo kardə şeyon ve vaxt bardəbin, ıştənən be dəqər bedəbin. Əmo ımrəşən hese ki, be bəyən bo vaxt dəvordıneyo hiç məşğələymi nıbe.

De joqo çı kəy şeyonədə sıftə kərə miz iyən ustulım hozı karde. Bımono çı qəmiyo vardə taxtonım oko doy. De bəpe votə usuli dorozə donım toşəy çı zir-zəmini divonədə rəfəm duz karde. İ fut nim hovijiyədə, bə iyəndı fosiləyn çı iyəndı piyo əbıə bı rəfonım aləton, mexon, osın iyən co şeyonım noy. Imonım co-co qırdə kardəbe ki, lozim beyədə rə pəydo bıkəm iyən bə zir-zəmini divon ehaşton jəy ıştə tifanqon iyən ehaşteş mumkun əbıə şeyonım ehaşte.

Isət har ki, çımı məğarəş vindəbəy, əy har curi təsərrufatə əvecon həvat dukon hisob əkəy. Çı əvecon həmə ıştə vırədə noeş, tosə sof qədə şeyon cəmi lozim əbıə şeyon çı dasi jiyo beş mıni şo kardəbe, həmişə bımonım tamşo karde pidəmbe.

Çı rujiku jəqo bəştə kardə koon dair bo i ruji nıvışteyo dəqınim. Sıftə rujon ve co koonım beku, ım mumkun bənıbe. Ğəyzi bımiyən bə vaxtədə ğəminə fikon mınışon bə həyəcon dəğandəbe. Həmonə fikon bə çımı har rujnə təəsir kardeku tarsedəbim.