Читать онлайн Сөнбеген жалын бесплатно
© Бекзат Насриденович Шарипов, 2023
ISBN 978-5-0060-9490-1
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Алғы сөз
«Махахаббат – екінші рет дүниеге келу». Сол себепті ғашық болған адам бала секілді. Айтылған сөз құлағынан ағып кетеді. Бұл сезімді сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Адам баласының жан дүниесіндегі ең ұлы сезімдердің бірі. «Махаббаттан құдіретті дін жоқ», – деп бекер айтпаса керекті.
Адамдар дүниеге келеді, жүреді-жүреді, соңында қайтыс болады. Бәрі де бірсарынды. Тек айырмашылық – жүрегінде. Жүрегі махаббатқа толы жанның ғұмыры мағыналы болады, оның қуанышы қойнына сыймайды. Барлығының да бастамасы махаббат болып табылады. Ол – сезім оты. Оған күйесің, жанасың, тіпті өртенесің. Ғашық болған адам сүйген кісіден басқа ешкімді ойламайды. Күндіз де, түнде де көз жанарын ілмей ғашығын ғана ойлайды. МАХАББАТ. Бар жоғы сегіз әріптен құралған жалғыз сөз. Ал осы сөздің ішінде қаншалықты күш-қуат бар екенін бәрі біле бермейді. Бұл – жерді аспанға шарықтатып, көк аспанды жерге түсіретін ғаламат күш. Бал арасы гүлдің ең әдемісіне, ең тәттісіне қонғандай, махаббат та жан дүниесі кіршіксіз, рухы биік жандарда ғана болады. Тіршілікті гүл десек, махаббат сол гүлдің нәрі. Біреулер ойлайды: үріп ауызға салғандай қызды көріп, оны ұнатса болды, мен ғашық болып қалдым, махаббат деген осы екен деп! Бірақ та шынайы махаббаттың оянуы оңай емес. Махаббат деген әртүрлі болады. Сүйіктісіне, ата-анасына, Отанға, кейбір жансыз заттарға деген сүйіспеншілік… Біз бәріміз біреуді немесе бір нәрсені жақсы көреміз, ол солай болған және де солай болып қала бермек. Ғашық жанның жарғақ құлағы жастыққа тимейді. Ол махаббат дертінен зардап шегеді. Көзі тұманданып, соқыр болады, есінен айырылады. Ондай адамда шыдам болмайды, ал егер де шыдамы бар болса, ол ғашық та болмайды.
Жаныңызды өзге түгіл өзіңіз түсініп білмейтін күйге бөлейтін жағдайды басыңыздан өткіздіңіз бе? Әрине өткіздіңіз, себебі ешбір жанды айналып кетпей, жүрегіңізге келіп, мәңгі орнығатын ол махаббат деген ұлы күш. Ақындарға өлең жаздыратын, содан соң олардың жүректерін тоздыратын, компазиторларға шабыт беретін, ал біздерге бірде қуаныш, бірде мұң сыйлайтын махаббат емес пе? Махаббатты ешкім де қолмен ұстап көрген емес, бірақ ол кімнің болсын да жүрегінде. Мәңгі ескірмейтін, мәңгі өлмейтін махаббат қайдасың?
«Махаббаттың қиындығы мол. Ғашық болдың ба, зардабына да дайын бол?!» (Шарипов Бекзат)
1 Бөлім
Қыс. Бұл мезгіл ашулы мінезімен, сықырлаған аязымен, кіршіксіз аппақ қарымен ерекше. Міне, таңның сазы да біліне бастады. Ауа-райы болса күннен күнге дейін суытып барады. Даладағы аяздың қаҺарына төтеп беру мүмкін емес. Желдің ығына да қарсы шыға алмассың. Қара жердің бетін басқан аққұба ару секілді үлпүлдеген ақ ұлпа қар айналаға сән бергендей. Түс ауа күннің көзі әлсің-әлсің болса да, арайлы сарғылт жүзін әлемге көрсете бастады. Жел де саябырсыды.
Осы кезде Бекарыс дүние есігін ашты. Ол Жанболат пен Айнагүлдің баласы еді. Жанболат ұзын бойлы, қара торы келген, ірі денелі адам. Ал Айнагүл орта бойлы, үріп ауызға салғандай келбетті еді. Оның мөлдіреген көздері түнде жарық беретін жұлдыздар секілді, тұла бойы шыбықтай келген, еріндері шиедей болған.
Әкесі баласының қақап тұрған суықта емес, сәл болса да жылынып тұрған мезгілде туғаның жақсылыққа жорыды. «Жолы болғыш бала екен», – деді Жанболат.
…Арада бір жыл өтті. Айнагүл о дүниелік болды. Әрине, Бекарыс үшін бұл тансық нәрсе еді. Ол анасының омырауынан шығып үлгерген. Бірақ бала шешесінің жоқтығын сезеді ме, көп жылай береді?! «Қиыңдыққа мойымаймын», – деген Жанболат бар күшін жинап алды. Тағдырға өз мінезін көрсете білді. Өзі де анасынан ерте айырылған еді, анасыз өмір сүрудің не екенің жақсы біледі.
…Енді міне Бекарыс мектеп табалдырығын аттағалы тұр. Қасында анасының жоқтығын біледі. Іші алай-дүлей болса да, сыртқа оны көрсетпейді. Жанболат барынша Айнагүлді жоқтатпауға тырысып жүр. Дегенмен бала үшін шешенің орны бөлек. «Әкесіз жетім – пұл жетім, Анасыз жетім – тұл жетім», – деп халық бекер айтпаған.
Күз. Жапырақтар сарғайып түсіп жатыр. Жерге алтын кілем төселгендей. Осы бір құбылмалы айда білім күні басталады. Бекарыс та мектепке келді. Жан тәні қайғы-қасіретке толы болса да, бар назарын оқуға аударуға тырысады. Анасынан ерте айырылған бала өзгелерден мінезімен де, тапқырлығымен де ерекшеленді.
Бір күні Бекарыс үйге жылап оралды. Бұл кезде әкесі үйде еді. Баласының көз жасын көріп:
– Не болып қалды?, – деді әкесі.
– Ештеңе, – деп жауап қатты баласы. Бірақ іштей барлығын айтқысы келіп тұр. Оны әкесі де сезіп тұрғандай, баласына телміріп қадала қалды. Біраз уақыттан кейін Бекарыс қайта тіл қатты.
– Әке, – деді, сәл кідіріп, көз жасын сүртіп алды. —Бізге тапсырма берілді. Әкесі мен баласы сөйлескенде бір-бірінің сөзін бөлмейтін. Тіпті қазір де бұл үрдіс сақталып қалды. -«Менің отбасым» тақырыбында шығарма жазу керек. Жанболат баласын бірден құшағына алды. Бірақ не дерін білмеді. Сәлден кейін баласының көзіне тура қарап, күлімсіреп тұрды. Бекарыс әкесінің бұл қылығын түсіне алмады. Содан кейін Жанболат:
– Сенің отбасын бар. Бұл шығарманы бірге жазамыз. Бес деген баға аласын. Осыдан көрде тұр, – деді.
– Барлығы аналары туралы көп нәрсе жазады. Ал мен не жаза аламын? Тіпті анамның бейнесін де білмеймін.
– Ол үшін қапа болма. Айнагүлдің қандай болғаның білемін-ғой. Басқа балаларға қарағанда көп сөз жазасын. Сонда осыған бола жыладың ба?
– Иә. Не істерімді білмедім. Аз сөз жазып, төмен баға алып қаламын деп ойладым.
– Барлық қиыңдықтан өтесің. Саған арқау боламын. Бұны естен шығарма. Енді бұндай түймедей нәрсеге бола жылаушы болма. Түсіндің бе, балам?
– Түсіндім, әке, – деді Бекарыс.
Келесі күні Бекарыс мектептен күлімсіреп оралды. Жазған шығармасы үшін бес алды. Бірден әкесін құшақтады.
– Рахмет саған, әке, – деді.
– Сенің күлімдеп жүргенің мен үшін үлкен бақыт.
– Маған барлығы қол шапалақтап, қошемет көрсетті. Мұғалім де таңғалды. Шығарманы сенімен бірге жазғанымды айттым. «Ендеше әкене де бес қояйық», – деді Жанар Мұратқызы. Сен де бес алдың, әке.
– Өте қуаныштымын, балам. Бізді алда әлі көптеген жеңістер күтіп тұр.
2 Бөлім
…Бекарыс төртінші сыныпта оқып жүрген кез еді. Бір күні Жанболатқа мектеп директоры хабарласты. Бекарыс пен оның сыныптасы Қайсар төбелесіп қалыпты.
Жанболат бұл хабарды естіп, бірден мектепке келді. Директордың бөлмесіне жол тарты.
– Сәлеметсіз бе, Сара Қайратқызы!
– Сәлеметсіз бе, Жанболат Бердібекұлы! Төрлетіңіз, отырыңыз. Сәлден кейін Қайсардың анасы да келуі тиіс.
Бес минуттан кейін есік ашылды. Ішке аққұба жүзді, қыпша белді, орта жасар әйел кіріп келді. Бұл Қайсардың анасы еді.
– Қош келдіңіз, Жайнагүл Рахманқызы.
– Қош көрдік.
– Барлығымыз жиналып қалыппыз, болған жағдайды талқылайық.
– Талқылайтын ештеңе жоқ. Менің Қайсарыма қол көтерген баланы мектептен шығару керек. Ондай бала басқаларға да қол көтереді. Бұндай бұзақыларға мектеп керек емес. Көше кезіп жүре берсін.
Жанболат қаншалықты ашуланса да, ашуын қамшылай білді, айтылған сөздерге барынша сабырлықпен қарады. Бір шикілік бар екенін сезіп отыр. Себебі баласын бес саусағындай біледі.
– Жайнагүл Рахманқызы, сабыр етіңіз. Сіздерді шақырған себебім, мәселені ушықтырмай шешу. Әр бала болған жағдайды өзінше айтып берді. Екеуінің айтып отырғаны бір-бірінің айтқанына ұқсамайды.
«Қарға баласын аппағым дейді, Кірпі баласын жұмсағым дейді». Бұл сөздер Жанболаттың ойына бекер түскен жоқ. Енді ол тіл қатты:
– Әрине әркім өз баласына сенеді. Бұл жағдайда кім кінәлі болса да, баланы оқудан шығару бұрыс шешім болады.
Осы кезде бөлмеге біреу жүгіріп келді. Қос бұрымы өрілген, ашық жүзді, жайдары қыз екен. Бөлмедегілер не болғаның түсінбеді. Қыз бала бірден сөзін бастады:
– Рұқсатсыз кіргенім үшін кешіріңіздер! Айтайын дегенім, Бекарыс кінәлі емес.
Бәрі де таңғалып қалды.
– Сонда менің баламды кінәләп тұрсың ба?, – деді Жайнагүл, қызып тұрған ашуың баса алмай.
– Алдымен кісінің сөзін бөлмеуді үйреніп алыңыз, әйтпесе мәдениетсіздігіңізді көрсетесіз, – деді Жанболат, шыдай алмай.
– Ал сіз балаңызға ие болыңыз, – деп Жайнагүл бөлмеден шығып кетті.
Бірер минутта бөлменің іші тым-тырыс болып тыңа қалды. Бұл тыныштықты бөлмеге жүгіріп келген қыз бұзды. Ол өз сөзін жалғай түсті:
– Қайсар Бекарысқа жетімексің деді. Жанжал содан кейін ғана басталды. Бар айтарым осы.
Бұл қыз төртінші сыныпқа келген балалардың жаңа сыныптасы еді.